Mạng lưới giao thông thủy: Thừa tiềm năng, thiếu hạ tầng

Lợi thế tiềm năng

Địa bàn thành phố đang có 92 tuyến đường thủy nội địa địa phương với chiều dài 598,7km và 5 tuyến đường thủy nội địa quốc gia với chiều dài hơn 100km. Về luồng tuyến, hiện có các tuyến liên tỉnh, các tuyến nối tắt hoặc liên kết nội thành với khu cảng biển mới và các tuyến vận tải hành khách kết hợp du lịch.

Đối với các tuyến liên tỉnh, từ TPHCM có nhiều luồng tuyến tỏa đi các tỉnh miền Tây Nam bộ và miền Đông Nam bộ. Chẳng hạn từ TPHCM đi Cà Mau, Hà Tiên sẽ theo kênh Tẻ - kênh Đôi - rạch Ông Lớn - kênh Cây Khô - rạch Bà Lào - sông Cần Giuộc - kênh Nước Mặn - sông Vàm Cỏ - kênh Chợ Gạo, Sa Đéc - sông Hậu Giang - rạch Sỏi - kênh Rạch Giá, Hà Tiên - kênh Ba Hòn - thị trấn Kiên Lương, cự ly dài khoảng 320km theo tiêu chuẩn sông cấp III. Ở hướng Đông, từ TPHCM có thể tỏa đi Biên Hòa hoặc Bình Dương theo các sông Sài Gòn, sông Đồng Nai…

Các tuyến đường thủy nội địa trên địa bàn thành phố cùng với các tuyến đường thủy nội địa trung ương, tuyến hàng hải và hàng trăm cảng biển, cảng sông lớn nhỏ đã và đang tạo thành một mạng lưới giao thông vận tải đường thủy kết nối Vùng kinh tế trọng điểm phía Nam, nối kết giao thương vận tải và kinh tế quốc tế.

Rõ ràng, tiềm năng khai thác giao thông vận tải đường thủy nội địa trên mạng lưới sông, kênh rạch của thành phố không những rất lớn mà một khi hoạt động giao thông vận tải đường thủy nội địa được khai thác tốt, sẽ góp phần hạ giá thành vận chuyển, tạo sức cạnh tranh cho hàng hóa nội địa. Ngoài ra, giao thông vận tải đường thủy nội địa còn có nhiều lợi thế khác như có thể vận chuyển hàng hóa với khối lượng lớn, hàng hóa siêu trường, siêu trọng, lại ít gây ô nhiễm môi trường. Chưa kể, một khi đường thủy phát triển, áp lực giao thông trên đường bộ hiện đang quá tải sẽ được san sẻ.

Thiếu điều kiện cần và đủ

Mặc dù điều kiện sông nước tự nhiên có nhiều thuận lợi, thế nhưng cho đến nay, giao thông đường thủy bằng phương tiện cá nhân vẫn thiếu điều kiện để phát triển tương xứng… Hiện trên địa bàn TPHCM có 92 doanh nghiệp kinh doanh hoạt động vận tải hành khách, khách du lịch với 308 phương tiện chở khách. Trong đó, các loại hình phương tiện hoạt động chủ yếu như: tàu cao tốc chở khách tuyến cố định, ca nô cao tốc chở khách du lịch theo hợp đồng chuyến, tàu nhà hàng, phương tiện thủy nội địa vận tải hành khách ngang sông, phà vận tải hành khách ngang sông. Số lượng phương tiện thủy nội địa đăng ký mới trong năm 2020 là 267 phương tiện, và năm 2021 là 229 phương tiện.

Tổng số du thuyền của hộ gia đình, cá nhân được đăng ký đang hoạt động trên địa bàn thành phố là 50 chiếc. Tổng số ca nô có sức chở dưới 12 người của hộ gia đình, cá nhân được đăng ký đang hoạt động trên địa bàn là 390 phương tiện. Điều này cho thấy nhu cầu đi lại và neo đậu phương tiện thủy của tổ chức, cá nhân trên đường thủy nội địa thuộc địa bàn TPHCM là đáng kể.

Thường xuyên xuôi ngược trên sông Sài Gòn đi về giữa Cần Đước (tỉnh Long An) và huyện Hóc Môn (TPHCM), chủ phương tiện giao thông thủy mang ký hiệu LA04832 cho biết, vẫn hay gặp khó khăn khi cần tìm nơi lưu đậu giữa hành trình. Trong khi đó, theo chủ phương tiện giao thông thủy mang mã số LA04424 (vốn hay qua lại trên tuyến sông Rạch Rơi, huyện Nhà Bè, TPHCM), một khi thành phố có mạng lưới rộng khắp các điểm cho tàu thuyền lưu đậu, lúc đó tự nhiên giao thông thủy cũng sẽ có bước phát triển, đáp ứng nhu cầu người dân cũng như san sẻ gánh nặng cho giao thông đường bộ.

Không riêng hai chủ tàu trên, khi hỏi bất cứ chủ phương tiện thủy nào lưu thông thường xuyên trên các tuyến sông Soài Rạp, tuyến sông Đồng Nai và tuyến sông Sài Gòn, hầu như đều có chung nhận xét: mạng lưới hạ tầng giao thông thủy còn nhiều hạn chế. Việc các phương tiện giao thông cá nhân bằng đường thủy được phép hoạt động góp phần san sẻ áp lực quá tải giao thông trên đường bộ. Tuy nhiên, theo Phó Giám đốc Sở GTVT TPHCM Bùi Hòa An, hiện tại chưa phải là thời điểm để triển khai giao thông thủy bằng phương tiện cá nhân trên địa bàn thành phố. Lý do là vẫn còn thiếu những điều kiện cần và đủ. “Những cái thiếu đó là cơ chế pháp lý, phương thức quản lý, cơ sở hạ tầng như bến bãi lưu đậu…”, ông An giải thích. 

Một trong những khó khăn về cơ sở hạ tầng đó là hiện nay quỹ đất dùng để đầu tư cho dịch vụ hậu cần kỹ thuật còn chưa nhiều, hành lang ven bờ sông tại nhiều nơi còn riêng lẻ, phân đoạn, chưa được kết nối thông suốt. “Biết rằng nhiều nước phát triển trên thế giới đã có phương tiện thủy cá nhân, nhưng cho phép phương tiện đường thủy cá nhân hoạt động tại Việt Nam nói chung và TPHCM nói riêng vào thời điểm này là chưa phù hợp”, một chuyên gia về giao thông thủy nhìn nhận.