Lúng túng trong thiết kế và quy hoạch kiến trúc đô thị

Tuy nhiên, tại TPHCM sau một thời gian thực hiện, hai công tác này vẫn còn nhiều bất cập, gây khó khăn không chỉ cho người dân mà cả chính quyền sở tại và cơ quan quản lý cũng lúng túng. Vì thế, ngày 5-7, Sở Quy hoạch và Kiến trúc (QH-KT) TPHCM đã tổ chức hội nghị sơ kết công tác thiết kế đô thị và quy chế quản lý kiến trúc đô thị, với mục đích lắng nghe ý kiến từ các chuyên gia để cải thiện tính khả thi của các đồ án thiết kế cũng như quy chế quản lý kiến trúc khi đưa vào đời sống.

Đóng quá nhiều “vai”

Mổ xẻ một số bất cập trong quá trình thực hiện thiết kế đô thị, kiến trúc sư (KTS) Đoàn Ngọc Hiệp, Khoa Quy hoạch, Trường Đại học Kiến trúc TPHCM, nhận thấy quy chế quản lý xây dựng được lập để làm công cụ cấp phép xây dựng. Tuy nhiên, Thông tư 19 của Bộ Xây dựng về Quy chế quản lý quy hoạch và thiết kế đô thị có nội dung gần như tương tự với nội dung thiết kế đô thị, thế là gần như các quy chế quản lý này hiện nay lại do chính cơ quan chức năng Nhà nước lập và phê duyệt luôn - để cho nhanh và chính xác pháp lý hơn so với các kiến trúc sư thực hiện. Cuối cùng, chất lượng vẫn quanh quẩn với các khoảng không gian lùi, tầng cao... đủ phục vụ cho công tác cấp phép xây dựng, chứ chưa chú trọng đến các yêu cầu về mặt cảnh quan kiến trúc, cảnh quan đẹp cho đô thị. Bên cạnh đó, khá nhiều cán bộ quản lý quy hoạch xây dựng nghĩ rằng thiết kế đô thị là ở quy hoạch chi tiết hoặc quy hoạch cũng chỉ mang tính định hướng, còn cụ thể để các dự án tự lo, nên họ chỉ chú trọng đến tính pháp lý “đủ” cho xây dựng như giao thông, tầng cao, mật độ xây dựng công trình… Vì thế, cần nâng cao năng lực cán bộ quản lý xây dựng; đặc biệt là cán bộ cho công tác thẩm định đồ án quy hoạch xây dựng, thông qua việc tham gia các lớp tập huấn bồi dưỡng chuyên môn về thiết kế và quản lý đô thị, xem đây là chứng chỉ bắt buộc đối với cán bộ thẩm định và quản lý quy hoạch xây dựng.

Ở góc độ là người trực tiếp thực hiện, ông Vũ Chí Kiên, Phó trưởng phòng Quản lý đô thị quận Thủ Đức, nhận xét đang có sự chồng lấn, chưa rõ ràng giữa đồ án thiết kế đô thị với các đồ án quy hoạch, “Thiết kế đô thị gánh quá nhiều trách nhiệm, bao gồm hình hài của quy hoạch phân khu tỷ lệ 1/2.000 và tính pháp lý của quy hoạch chi tiết 1/500. Rồi mỗi cơ quan quản lý lại có kỳ vọng riêng về thiết kế đô thị để cấp phép xây dựng, để xây dựng đô thị đẹp hơn... và thiết kế đô thị hiện nay chưa thực hiện đúng chức năng của nó. Vì thế, đầu tiên cần phải nhận định lại cho đúng thiết kế đô thị là cái gì?”, ông Kiên nói. Theo ông Lý Thế Dân, Phó trưởng phòng Quản lý quy hoạch khu vực 1 (Sở QH-KT), quy hoạch phân khu chưa thể quy định cụ thể các yếu tố tổ chức không gian như khoảng lùi xây dựng công trình, tổ chức giao thông tiếp cận, lối lên xuống ga metro, mảng xanh vỉa hè… và thiết kế đô thị sẽ cụ thể hóa các yếu tố này.

Lấy con người đô thị làm trung tâm Các chuyên gia cho hay, nhiều nước trên thế giới đều đề cao các yếu tố xã hội và hoạt động của con người trong thiết kế đô thị; trong khi đó tại TPHCM, thiết kế đô thị được quan niệm là một công cụ để thiết kế, tổ chức các vật thể đô thị, chứ chưa có sự quan tâm đúng mức đến yếu tố xã hội và hoạt động của con người. Vả lại, khâu lấy ý kiến của cộng đồng dân cư trong quá trình lập thiết kế đô thị cũng còn nhiều hạn chế, gần như chỉ mang tính chất thông báo nên chưa nhận được nhiều ý kiến phản hồi từ cộng đồng dân cư. Vì thế, việc tăng cường khả năng tham gia và tiếp cận đồ án thiết kế đô thị giữa các bên liên quan cần được chú trọng hơn.  Theo đề xuất của ông Lý Thế Dân, thiết kế đô thị nên lấy con người đô thị làm trung tâm. Đối với đồ án thiết kế không gian xung quanh nhà ga của các tuyến metro, muốn xác định yếu tố về chức năng công trình, không gian, hình khối công trình kiến trúc, khoảng lùi xây dựng, màu sắc, bố trí biển quảng cáo… cần hiểu rõ nhu cầu hoạt động của người dân trong khu vực; chẳng hạn như các hoạt động đi lại khi có nhà ga và chưa có nhà ga; hình thức, loại hình kinh doanh; sinh hoạt lúc có nhà ga và chưa có nhà ga; nhu cầu để xe, bãi xe; loại hình phương tiện giao thông, số lượng; giới tính, tuổi tác người dân tại chỗ và người dân đến khu vực này… đối với từng địa điểm và trong từng thời điểm. Một khi lấy con người đô thị và cộng đồng là đối tượng nghiên cứu, tính khả thi của thiết kế đô thị sẽ được tăng lên rất nhiều. Còn TS Nguyễn Ngọc Hiếu, Trường Đại học Việt - Đức, cho rằng các đồ án và quy định đô thị cần ban hành trên cơ sở nghiên cứu đầy đủ về tác động kinh tế - xã hội để tăng tính khả thi. Bởi lẽ, các ràng buộc về chiều đứng can thiệp nhiều đến sự tự do lựa chọn của chủ đầu tư về tài sản và lợi ích, nên cần sự phối hợp của các bên tham gia. “Nếu quy định về thiết kế đô thị không phản ánh đặc điểm khả năng chi trả của chủ sở hữu, không có công cụ và cơ chế tạo sự đồng thuận trong quản lý và năng lực quản lý phát triển đồng bộ thì công cụ này cũng khó có thể thực thi”, TS Nguyễn Ngọc Hiếu nhận xét.