Bảo tàng mỹ thuật làng
Ông Nguyễn Ngọc Nho, Trưởng thôn Cổ Đô, thành viên Ban Chủ nhiệm CLB Mỹ thuật Cổ Đô, không giấu niềm tự hào về “vị trí đặc biệt” của làng mình. Cách ngôi làng cổ thân yêu của ông không xa là bến Trung Hà - nơi sông Đà và sông Hồng hợp lưu. Cổ Đô trước có tên là An Đô, sau đổi là An Bang, thuộc huyện Tiên Phong, phủ Quảng Oai, trấn Sơn Tây (nay là huyện Ba Vì, Hà Nội). Làng Cổ Đô xưa không chỉ nổi tiếng với nghề dệt lụa (từng là sản vật tiến vua); nghề làm bún (đừng nhầm với làng bún Phú Đô của xã Mễ Trì, quận Nam Từ Liêm), còn có truyền thống hiếu học, yêu chuộng nghệ thuật.
Có lẽ chính nhờ tình yêu ấy, được trao truyền từ các thế hệ cha ông, làng Cổ Đô đã sản sinh, nuôi dưỡng nhiều khoa bảng, nhà thơ và đặc biệt rất nhiều họa sĩ. Có người được học hành bài bản, thành danh như họa sĩ Sỹ Tốt (gia đình ông có riêng bảo tàng mỹ thuật ở làng, hiện do người cháu nội quản lý). Nhưng cũng không hiếm người là nông dân chân chất, đến nay vẫn sống và làm việc ở làng.
Con đường làng được bê tông hóa khang trang, một bên viền bằng những vạt hoa đầy màu sắc, một bên là hàng cây soi bóng xuống mặt ao, dẫn chúng tôi đến đình làng Cổ Đô (dân làng gọi nôm na là đình Cháy). Nằm đối diện với ngôi đình vừa được trùng tu là Bảo tàng Mỹ thuật Cổ Đô, nơi lưu giữ hàng trăm bức tranh của các họa sĩ, cả chuyên nghiệp và không chuyên. Ông Nguyễn Ngọc Nho, từng là Chủ nhiệm CLB Mỹ thuật Cổ Đô, tự hào khoe mỗi năm những bức tranh từ bảo tàng này mang về cho các họa sĩ hàng trăm triệu đồng. Đó là chưa kể bảo tàng riêng của cố họa sĩ Sỹ Tốt và gần chục phòng tranh của các gia đình trong làng.
Nói thêm về cố họa sĩ Sỹ Tốt, ông đã được trao Giải thưởng Nhà nước về văn học nghệ thuật năm 2007. Nhiều tác phẩm của ông được trưng bày tại các bảo tàng nghệ thuật lớn trên thế giới. Ông từng dạy vẽ và khơi gợi, nuôi dưỡng tình yêu hội họa cho nhiều thế hệ người dân Cổ Đô, trong đó có không ít người đã trở thành họa sĩ chuyên nghiệp, hội viên Hội Mỹ thuật Việt Nam. Không chỉ họa sĩ lão thành Sỹ Tốt, làng Cổ Đô còn là chiếc nôi của nhiều thế hệ họa sĩ tài năng như Giang Kích, Sỹ Luân, Trần Hòa, La Vuông… Hiện nay, trong số hội viên của CLB Mỹ thuật Cổ Đô có đến 12 người là hội viên Hội Mỹ thuật Việt Nam.
Theo ông Nguyễn Ngọc Nho, kể từ năm 1994, Cổ Đô tổ chức triển lãm lần đầu tiên “Sắc màu quê hương” lần thứ nhất, khi đó Bảo tàng Mỹ thuật Cổ Đô chưa được xây dựng. Mãi 14 năm sau, năm 2008, ước mơ có được bảo tàng thực sự của dân làng Cổ Đô mới dần trở thành hiện thực. Từ đó đến nay, CLB đã 6 lần tổ chức triển lãm “Sắc màu quê hương”. Điều đáng quý, dù đã lập nghiệp xa quê, thậm chí sinh sống, làm việc ở nước ngoài, nhiều họa sĩ gốc Cổ Đô vẫn giữ mối liên hệ mật thiết với CLB, thường xuyên trao đổi tin tức và mỗi khi có dịp, vẫn “offline” tham gia các chuyến đi sáng tác được CLB tổ chức mỗi năm một đôi lần…
Nuôi dưỡng tình yêu nghệ thuật
Dường như không chỉ say sưa vẽ, người Cổ Đô còn nhiệt tình dạy vẽ. Theo ông Nguyễn Ngọc Nho, có đến hơn 2/3 giáo viên mỹ thuật các cấp ở huyện Ba Vì là người Cổ Đô. Các thế hệ họa sĩ cha anh trong CLB đã rất chú trọng trao truyền tình yêu hội họa cho thế hệ trẻ. Từ năm 2018 đến nay, CLB đã đào tạo cho hàng trăm con em trong làng và cả các xã lân cận. Sau 2 năm gián đoạn vì dịch Covid-19, năm 2022 CLB đã tổ chức được 2 lớp vẽ, mỗi lớp trên dưới 50 học sinh. Bảo tàng Mỹ thuật Cổ Đô chính là nơi các em được dạy vẽ. Thầy giáo Phùng Văn Đức kể, năm nào cũng có 300-400 em đăng ký vào học, đều phải qua thi tuyển. Cứ mỗi mùa hè, bảo tàng rộn ràng với tiếng cười của những họa sĩ nhí.
Và những mầm xanh ấy đã dần lớn lên, bắt đầu cho hoa trái. Gần đây nhất, ban giám khảo cuộc thi tranh thiếu nhi với chủ đề “Hạ Long miền di sản” đã trao giải thưởng cho 26 tác phẩm, có tới 17 bức là của thiếu nhi Cổ Đô. Trong đó có 2 giải Nhì, 2 giải Ba và 13 giải Khuyến khích. Giang Hồng Chi, cô học sinh lớp 8 Trường THCS Cổ Đô vừa được nhận giải Nhì tại cuộc thi tranh vẽ về Hạ Long, nói với tôi em theo học lớp vẽ tại CLB đã 4 khóa, hoàn toàn miễn phí. Gia đình em không có ai làm mỹ thuật, nhưng việc học vẽ với các bác, các chú ở CLB đã nhen nhóm trong em nhiều giấc mơ đẹp đẽ. Rồi Trần Thu Lân, Nguyễn Ngân Khanh, Nguyễn Châu Anh… nhìn những khuôn mặt tươi vui, sáng sủa của những cô cậu “sinh viên mỹ thuật” quây quanh thầy giáo Phùng Văn Đức, chúng tôi hoàn toàn tin Bảo tàng Mỹ thuật Cổ Đô sẽ tiếp tục đón nhận thêm nhiều tác phẩm có giá trị.
Đưa chúng tôi đi thăm bảo tàng, ông Nho kể vanh vách không chỉ tên tranh mà cả lai lịch của từng bức tranh, thậm chí cả quá trình công tác của tác giả - những người đồng hương thân quý của ông. Cùng với những người bạn trong CLB, ông ấp ủ rất nhiều dự định mới, khi chia sẻ với chúng tôi hiện đã có dự án mở rộng, nâng cấp bảo tàng với khoản tiền đầu tư dự kiến 20 tỷ đồng từ nay đến năm 2025. Nằm trong chương trình phát triển văn hóa - du lịch của Hà Nội, dự án sẽ phát triển thêm nhiều phòng học vẽ và không gian trưng bày, trải nghiệm cho các họa sĩ nhỏ… Mạch nguồn nghệ thuật hội họa vẫn tiếp tục chảy ở Cổ Đô, song hành và trường tồn cùng với dòng sông Hồng đang cuồn cuộn chảy ngoài lũy tre làng kia tự ngàn năm cổ tích.
