AI lên... sàn đấu giá
Tính đến thời điểm hiện tại, đã có hơn 6.000 nghệ sĩ ký vào thư ngỏ do họa sĩ minh họa Reid Southern khởi xướng để yêu cầu nhà đấu giá Christie’s (trụ sở tại London, Anh) dừng chương trình đấu giá các tác phẩm do AI thực hiện, vì lý do vi phạm bản quyền. Chương trình đấu giá được Christie’s tổ chức trực tuyến, với hơn 20 tác phẩm gồm tranh, tượng điêu khắc và bản in do nghệ sĩ kết hợp AI làm ra từ thập niên 1960 đến nay, một phần trong số đó là các tác phẩm kỹ thuật số. Nhà đấu giá Christie’s ước tính, mỗi tác phẩm có giá dao động 10.000-250.000USD, kỳ vọng doanh thu đạt 600.000USD và nhà đấu giá cũng chấp nhận tiền điện tử làm phương thức thanh toán.
Câu chuyện nghệ thuật trên thị trường quốc tế ít nhiều ảnh hưởng đến môi trường sáng tạo trong nước, bởi tranh do AI thực hiện đã được nhiều nghệ sĩ thị giác trong nước thử nghiệm như bộ tranh Đất nước Việt Nam hay bộ ảnh bản đồ Việt Nam... Tại lễ hội Thiết kế sáng tạo Hà Nội 2024, một phiên bản phục chế khác của bức tranh Thăng đường nhập thất (tên gọi không chính thức của một tác phẩm sơn dầu do Victor Tardieu - Hiệu trưởng đầu tiên sáng lập Trường Cao đẳng Mỹ thuật Đông Dương thực hiện) do nghệ sĩ thị giác Triệu Minh Hải, kỹ sư Viên Hồng Quang cùng họa sĩ, nhà nghiên cứu TS Trần Hậu Yên Thế và TS Phạm Long thực hiện dưới sự trợ giúp của AI. Bản phục chế này được thể hiện dưới dạng số và trình chiếu chồng lên chính bản phục chế cũ của họa sĩ Hoàng Hưng, thu hút sự quan tâm của công chúng với những chuyển động mây trời độc đáo.
Tuy nhiên, lằn ranh giữa tác phẩm nghệ thuật và sản phẩm công nghệ ngày càng khó phân định. Họa sĩ Nguyễn Hoàng Minh Anh (nghệ danh Ben Moran, sinh năm 1993) gặp rắc rối khi đăng tác phẩm lên diễn đàn r/art của Reddit (với hơn 22 triệu thành viên trên toàn cầu) nhưng hình ảnh tác phẩm không được duyệt, vì diễn đàn này không cho phép nghệ sĩ đăng tác phẩm do AI thực hiện. Mặc dù nam họa sĩ khiếu nại, gửi bản gốc và tài liệu vẽ, nhưng tài khoản của anh vẫn bị diễn đàn cấm trong 28 ngày. “Bạn nên tìm một phong cách khác, bởi sẽ không ai tin khi nói tác phẩm này không phải AI tạo ra trong vài giây”, một đại diện của diễn đàn này phản hồi. Còn theo phân tích từ một chuyên trang về nghệ thuật thì phong cách của nam họa sĩ khá giống những sản phẩm do AI thực hiện, lấy cảm hứng từ các tác phẩm thời Phục hưng.
Tác phẩm hay sản phẩm?
Sự xuất hiện của công nghệ góp phần hỗ trợ các ngành nghệ thuật ngày càng hiện đại hơn, bắt kịp với dòng chảy sáng tạo đương thời. Nhưng có không ít ý kiến phản đối, cho rằng nghệ thuật khác khoa học, nó không phải luôn tiến lên theo những kiến thức chuẩn mực đã được xây dựng, nghệ thuật sáng tạo có thể dựa trên những sai lầm, từ những bất toàn của tính người, bị chi phối bởi những cảm xúc vô thường. Nó được tạo dựng bởi tâm hồn, cái mà máy móc vô hồn không thể có được. Với nhiều người thực hành sáng tạo, họ quan niệm nghệ thuật là cả hành trình làm việc, quá trình sáng tạo của nghệ sĩ chứ không hẳn là một tác phẩm cụ thể.
Chiều ý kiến chấp nhận tác phẩm tranh, ảnh, nhạc… do AI thực hiện, cho rằng, chung quy AI được tạo ra cũng để phục vụ cho đời sống con người. Ý kiến ngược lại thì phân tích, một bài hát, bức tranh do AI thực hiện được xem là sản phẩm công nghệ chứ không phải tác phẩm nghệ thuật.
Từ góc độ của người thực hành nghệ thuật, họa sĩ Lương Lưu Biên bày tỏ: “AI là một bước tiến lớn của khoa học công nghệ với đời sống con người, đương nhiên AI sẽ giúp ích rất nhiều, nhất là những thiết kế đơn giản, phổ thông, có tính ứng dụng. Nó hỗ trợ đưa ra các gợi ý cho những ý tưởng thiết kế nội thất, kiểu dáng công nghiệp hay trình bày bìa sách, văn bản… Tuy nhiên, theo tôi, với lĩnh vực nghệ thuật, yếu tố con người vẫn là điều quan trọng, nhất là trong việc biểu hiện cảm xúc (thực hành bằng những phương pháp thủ công). AI chỉ có thể hỗ trợ, gợi ý hay làm việc với mục đích thực hiện cho những tác phẩm mang tính ý niệm, nghệ thuật ý niệm”.
Sự phát triển của công nghệ vẫn sẽ tiếp tục, thậm chí công nghệ sẽ còn thay thế nhiều công việc truyền thống, nhưng nên chăng cần một lằn ranh giữa nghệ thuật và công nghệ? Một tác phẩm được xem là tác phẩm nghệ thuật hay sản phẩm công nghệ tất cả phụ thuộc vào thẩm mỹ cộng đồng, do người thực hành sáng tạo làm chủ cảm xúc thay vì chỉ lệ thuộc vào công nghệ.
