Ký ức về “cụ già thượng cấp”

Theo cuốn tự truyện lịch sử của bà Công Thị Thu, cụ Nguyễn Thị An (1897-2000) là người Vĩnh Phúc (nay là Phú Thọ), về làm dâu phường Phú Thượng ở nhà số 6 ngõ 319 đường An Dương Vương. Nhờ cần cù lao động, cụ cùng gia đình liên tục thu hoạch thành công tơ tằm, không những bán ở Hà Nội mà còn phục vụ cho cả bạn hàng người nước ngoài.

Cụ có 4 người con, trong đó có ông Công Ngọc Kha (sinh năm 1922), bà Công Thị Sự (sinh năm 1930) - sau này hoạt động cách mạng lấy tên là Công Thị Thu.

Khoảng năm 1941-1942, cụ Trần Thị Sáu, là giao liên đặc biệt của Trung ương lúc bấy giờ, thường xuyên lui tới nhà cụ Nguyễn Thị An để giác ngộ và gây dựng cơ sở cách mạng. Cụ Trần Thị Sáu đã kết nối những người có cùng chí hướng cách mạng trong thôn Phú Gia (trong đó có nhiều người thân của cụ Nguyễn Thị An) với các cơ sở cách mạng trong an toàn khu (ATK) thành một đường dây liên lạc chặt chẽ và bí mật.

Sau này, cụ Trần Thị Sáu đã giới thiệu gia đình cụ Nguyễn Thị An với đồng chí Hoàng Tùng (phụ trách ATK Trung ương) để lấy nhà cụ Nguyễn Thị An làm cơ sở hoạt động cách mạng. Đến cuối năm 1944, cụ Nguyễn Thị An dành một căn buồng để đồng chí Hoàng Tùng ở và làm việc, từ đó ngôi nhà của cụ trở thành cơ sở cách mạng ATK.

Chiều 23-8-1945, đồng chí Hoàng Tùng bàn với cụ Nguyễn Thị An rằng gia đình chuẩn bị đón đoàn cán bộ trên 10 người từ chiến khu về. Cùng ngày, đồng chí Hoàng Tùng dẫn đoàn cán bộ đến nhà cụ Nguyễn Thị An. Bác Hồ được giới thiệu là “cụ già thượng cấp”, được bố trí nằm nghỉ trên chiếc sập gụ trang trọng ở gian giữa. “Suốt mấy ngày ở lại nhà tôi, “cụ già thượng cấp” người yếu mệt, chỉ ăn được cháo, ngủ ít và làm việc đến tận đêm khuya bên chiếc máy chữ và cây đèn dầu trên bộ trường kỷ”, bà Công Thị Thu nhớ lại.

Theo lời kể của đồng chí Trường Chinh được ghi trên báo Nhân Dân ngày 28-8-1988 (hiện được trưng bày tại di tích), chiều 25-8-1945, đồng chí Trường Chinh đã về gặp “cụ già thượng cấp”, cùng ngồi làm việc trên bộ trường kỷ của gia đình cụ Nguyễn Thị An, sau đó đưa Bác về nội thành.

Trò chuyện với phóng viên Báo SGGP, bà Công Thị Thu kể: “Từ sáng sớm 2-9-1945, tôi được dẫn đoàn thiếu niên để dự mít tinh. Đoàn chúng tôi đến sớm và được bố trí gần khán đài, nên có điều kiện nhìn rõ những người đứng trên khán đài. Sau buổi lễ, tôi chạy vội về nhà và ôm chầm lấy mẹ nói: Hôm nay, ở Quảng trường Ba Đình, con mới được biết rằng “cụ già thượng cấp” về nhà ta mấy hôm trước chính là Hồ Chủ tịch - người đọc bản Tuyên ngôn độc lập. Mẹ tôi rưng rưng nước mắt ôm tôi vào lòng, nói đó là hồng phúc của gia đình”.

Ngày 24-11-1946, Chủ tịch Hồ Chí Minh về thăm lại gia đình cụ Nguyễn Thị An. Hôm đó, Bác ăn một bữa cơm thân mật với gia đình cụ Nguyễn Thị An, và chiếc mâm đồng trong bữa cơm được gia đình gìn giữ mãi về sau. Với giá trị lịch sử to lớn ấy, ngày 3-12-2021, di tích nhà cụ Nguyễn Thị An được Bộ VH-TT-DL xếp hạng Di tích quốc gia.

Ngày 22-8, phát biểu tại lễ khánh thành công trình tu bổ di tích lịch sử Chủ tịch Hồ Chí Minh ở và làm việc tại nhà cụ Nguyễn Thị An, ông Bùi Thế Cường, Phó Chủ tịch UBND phường Phú Thượng, TP Hà Nội khẳng định: “Di tích lịch sử nhà cụ Nguyễn Thị An là niềm tự hào của người dân Phú Thượng. Nơi đây không chỉ là “địa chỉ đỏ” giáo dục truyền thống cho các thế hệ sau mà còn là điểm đến văn hóa - lịch sử tiêu biểu của thủ đô”.

Ngôi nhà có 3 gian chính, 2 gian bên cạnh là phòng trưng bày ảnh về các thế hệ lãnh đạo của Việt Nam và những sự kiện lịch sử của đất nước. Cùng với đó là các vật dụng như chiếc nồi đồng Bác dùng năm 1945, chiếc vali mây và máy đánh chữ được Bác mang từ chiến khu Việt Bắc về. Phía trước nhà có bốn chữ Hán “Minh nguyệt thanh phong”. Tất cả hiện vật được bài trí, xếp đặt đúng theo diễn tiến lịch sử.