Chiến tranh đã kết thúc hơn 30 năm nhưng dư âm và hậu quả của nó vẫn còn đọng lại trên mảnh đất và con người Việt Nam. Sự thật khốc liệt của lịch sử vẫn luôn ám ảnh trong những hồi ký, những tác phẩm về chiến tranh. Sau 35 năm, nhà báo Mỹ Jonathan Schell đã trở lại Việt Nam với cái nhìn sắc sảo, khách quan, tường tận và đầy tính nhân bản qua cuốn sách Ký ức không quên…
Nỗi ám ảnh và niềm kính phục
Trong phần mở đầu cuốn sách, nhà báo Jonathan Schell - tác giả hàng chục cuốn sách về chiến tranh đã thổ lộ: “Trong cuốn sách này, tôi không tập trung viết về những người lính trong quân đội Mỹ. Tôi viết về một phần giới hạn của cuộc chiến, viết về sự hủy diệt do quân đội Mỹ gây ra như tôi đã tận mắt nhìn thấy ở miền Nam Việt Nam. Tất cả người Mỹ chúng ta đều phải chịu trách nhiệm về cuộc chiến tranh này, chứ không phải chỉ các binh sĩ cầm súng”.
Là một nhà báo, năm 1967 Jonathan Schell đã có dịp đi cùng các đơn vị lính Mỹ ở miền Nam Việt Nam trong nhiều tuần lễ, đã tận mắt nhìn thấy và bị ám ảnh về những cuộc ném bom tàn khốc và hành động tàn sát vô tội vạ của quân đội Mỹ đối với thường dân Việt Nam. Ông gọi đó là sự hủy diệt “đến mức tận cùng, không thể nào cứu chữa được”:
“… Những khung nhà đen xì thoáng hiện ra trong ngọn lửa da cam rực sáng rồi sụp đổ. Cả ba lần máy bay bắn phá mục tiêu đều nhằm vào những đám rẫy và những ngôi nhà còn sót lại...… Nhiều khoảnh ruộng giờ đây chỉ còn là những hố bom, những cánh rừng trên sườn đồi đã ngả màu đen kịt và lồi lõm.. bom đã tiêu hủy rừng cây và để lại những hố bom cái nọ chồng lên cái kia… Trong khi mở các cuộc hành quân tàn phá các làng mạc, quân Mỹ đã giết chết rất nhiều thường dân…”.
Bên cạnh nỗi ám ảnh về tội ác, qua những trang sách, người đọc cũng cảm nhận được sự thán phục của tác giả về sự can đảm, quật cường của nhân dân Việt Nam dưới ngòi bút tinh tế và chân thực của tác giả:
“Khi lực lượng tấn công đã đến gần, một người đàn bà vẫn tiếp tục công việc thu nhặt cái gì đó và ôm vào hai cánh tay... Một người đàn ông đứng dưới nước ngập đến đầu gối đang chuẩn bị mọi thứ để ra khơi bên cạnh chiếc thuyền đánh cá, anh ta cũng chẳng ngừng tay, chỉ liếc mắt nhìn lên một thoáng…… Tất cả bọn trẻ trên năm, sáu tuổi cũng im lặng chăm chỉ làm công việc của mình mà không chờ cha mẹ bảo...”
... Và sự thức tỉnh
Với một cái nhìn tỉnh táo và khách quan, Jonathan Schell cũng có những cảm nhận đau đớn cho những người lính Mỹ tham gia cuộc chiến và cho cả nước Mỹ: “Khi nói chuyện với những lính Mỹ chiến đấu ở Việt Nam, tôi luôn cảm thấy đau buồn về những điều người ta ra lệnh cho họ làm và về những điều họ đã làm. Mặt khác, tôi không thể quên được sự thật là những người lính ấy cho rằng họ phải thực thi nhiệm vụ, rằng không có sự lựa chọn nào khác...”.
Và nỗi day dứt ấy đã được tác giả ghi lại trực tiếp từ một người lính Mỹ: “Khi về Mỹ, tôi sẽ tự co mình lại và không hé răng. Mọi sự việc ở đây tàn bạo quá mức, nên sẽ chẳng có ai tin lời tôi đâu…”
Chiến tranh là tàn khốc và phi nghĩa, không chỉ đối với nạn nhân mà còn đối với kẻ gây chiến. Điều này một lần nữa được khẳng định trong tác phẩm của Jonathan Schell, như một tiếng nói cho hòa bình và lòng nhân ái.
* Sách do First News - Trí Việt và NXB Trẻ xuất bản, giá 42.000 đồng, phát hành trên toàn quốc và tại 11H Nguyễn Thị Minh Khai, Q.I, TP.HCM.
VIỆT HÀ
