Đề cao vai trò của Hội đồng trường
Ý kiến của các trường ĐH đều cho rằng, Nghị quyết 77 là sự tháo gỡ, lối đi đúng đắn, hợp lý, mang tính vạch đường cho giáo dục ĐH nước ta. Đó cũng là xu hướng tất yếu và là điều kiện quan trọng để thúc đẩy phát triển hệ thống giáo dục nói chung và giáo dục ĐH nói riêng.
Sau 3 năm triển khai, đến nay đã có 23 cơ sở giáo dục ĐH công lập thực hiện tự chủ. Trong đó có 12 cơ sở có thời gian tự chủ trên 2 năm, 11 trường có thời gian tự chủ dưới 2 năm.
Phó Thủ tướng Vũ Đức Đam phát biểu tại hội nghị Nhóm nghiên cứu của Trường ĐH Kinh tế Quốc dân và Bộ GD-ĐT đã thực hiện đánh giá kết quả hoạt động của 12 cơ sở giáo dục ĐH có thời gian thí điểm đổi mới cơ chế hoạt động theo Nghị quyết 77 từ 2 năm trở lên, từ đó đề xuất cơ chế chính sách, giải pháp, lộ trình thực hiện tự chủ đối với các cơ sở giáo dục ĐH công lập; các cơ sở giáo dục ĐH.
Theo báo cáo này, sau gần 3 năm triển khai tự chủ ĐH, các cơ sở giáo dục ĐH được lựa chọn thí điểm đã bước đầu đạt được một số kết quả đáng khích lệ, giúp giảm bớt các thủ tục hành chính, tăng tính chủ động, linh hoạt trong tổ chức thực hiện các hoạt động của nhà trường. Học phí của các trường tự chủ thường cao hơn so với mặt bằng chung; quy mô sinh viên chính quy của các trường ĐH giới hạn ở mức 15.000 sinh viên. Tỷ lệ cán bộ, giảng viên có học hàm, học vị từ thạc sĩ trở lên tăng so với giai đoạn trước đó. Đặc biệt giảng viên có chức danh giáo sư, phó giáo sư chiếm 9,2% so với tỷ lệ 6% của toàn hệ thống.
Về tài chính, tổng thu (không tính đầu tư xây dựng cơ bản) giai đoạn sau tự chủ so với trước tự chủ tăng 16,6%. Cơ cấu các khoản thu của các trường ĐH công lập tự chủ chưa có sự thay đổi rõ rệt trước và sau tự chủ. Thu từ học phí tăng 4,29% so với thời điểm trước tự chủ và vẫn là nguồn thu chính của các trường ĐH, chiếm trên 70% tổng thu của các trường. Nguồn thu học phí tăng chủ yếu là do thu từ học phí của các chương trình tiên tiến, chất lượng cao và tiến sĩ (tăng gấp đôi) và chính quy đại trà. Trong khi nguồn thu từ các hệ đào tạo không chính quy giảm gần 5%... Báo cáo của nhóm nghiên cứu chỉ rõ, cơ chế thí điểm tự chủ tạo điều kiện cho các trường chủ động trong công tác xây dựng kế hoạch tài chính và dự toán ngân sách ngắn hạn, trung hạn, dài hạn… Các trường có thể chủ động nhiều hơn trong đầu tư mua sắm; chi học bổng cho sinh viên tăng từ 98 tỷ lên 137 tỷ, tỷ lệ gần 40%...
Tuy nhiên, sau thời gian thí điểm, tự chủ ĐH vẫn còn nhiều bất cập. Trong đó, chính sách, pháp luật về tự chủ chưa đồng bộ, bất cập. Cơ chế quản lý theo chế độ bộ chủ quản không còn phù hợp. Các cơ sở giáo dục ĐH được giao thí điểm tự chủ vẫn chưa nhận thức đầy đủ về tự chủ ĐH, chưa chuẩn bị tốt các điều kiện để thực hiện tự chủ. Năng lực quản trị ĐH của nhiều trường chưa đáp ứng được yêu cầu đặt ra, đặc biệt là cơ chế bảo đảm tính công khai, minh bạch cũng như nâng cao trách nhiệm giải trình với các bên liên quan chưa hiệu quả. Những bất cập này đã hạn chế hiệu quả của việc thực hiện tự chủ của các cơ sở giáo dục ĐH. Tự chủ chưa thực sự trở thành động lực phát huy khả năng chủ động, sáng tạo, nâng cao hiệu quả hoạt động, tăng cường cạnh tranh và đa dạng hóa các loại hình đào tạo của trường ĐH.
Nhóm nghiên cứu kiến nghị TƯ, Quốc hội ban hành văn bản hướng dẫn về vai trò tổ chức Đảng trong việc chỉ đạo hoạt động của Hội đồng trường, tham khảo mô hình Bí thư là người đứng đầu Hội đồng trường. Đồng thời, chỉ rõ việc triển khai Hội đồng trường vào từng bước trong quy trình bổ nhiệm, miễn nhiệm hiệu trưởng, phó hiệu trưởng. Chính phủ cũng cần nhanh chóng ban hành Nghị định về tự chủ đại học thay thế cho NQ77; xây dựng, công bố lộ trình và điều kiện để xóa bỏ cơ chế “cơ quan chủ quản”. Về lâu dài, các trường cần trở thành pháp nhân độc lập, không có cơ quan chủ quản. Từ nay đến năm 2020, cần thí điểm xóa bỏ cơ chế “cơ quan chủ quản” đối với một số trường đang thí điểm tự chủ thành công dựa trên việc các trường đăng ký và xây dựng đề án cũng như các điều kiện về kiểm định chất lượng, về trách nhiệm giải trình; công khai minh bạch thông tin về các điều kiện đảm bảo chất lượng và chất lượng đầu ra của đào tạo, nghiên cứu khoa học, phục vụ cộng đồng…
Tự chủ ĐH là trách nhiệm vì đất nước
Phát biểu tại Hội nghị, Phó Thủ tướng Vũ Đức Đam nhấn mạnh, thực hiện tự chủ đại học còn nhiều khó khăn, nhưng chúng ta không còn cách nào khác là phải làm mạnh mẽ hơn. “Đây là trách nhiệm vì đất nước, nếu các trường ĐH Việt Nam không thực hiện tự chủ, không thành các trường mạnh, thì nhân lực chất lượng cao của Việt Nam sẽ không được như mong muốn, đất nước sẽ không phát triển”, Phó Thủ tướng nói.
Những khó khăn trong thực hiện tự chủ ĐH theo Phó Thủ tướng Vũ Đức Đam thực chất liên quan đến vấn đề nhận thức, và nhiều điểm trong nhận thức liên quan đến lợi ích và trách nhiệm. Tự chủ trước hết đặt ra là tự chủ về chuyên môn, học thuật trong giảng dạy và nghiên cứu, bỏ can thiệp hàng ngày, có tính hành chính, áp đặt hành chính vào trong nội bộ các trường ĐH. Từ đó, ra các quyền về bộ máy, về nhân sự, bao gồm cả thành lập, bổ nhiệm, miễn nhiệm, chế độ đãi ngộ và tự chủ tài chính chỉ là 1 phần.
Nói rõ thêm về thu chi của các trường ĐH tự chủ, Phó Thủ tướng cho rằng, nguồn thu tạm phân làm 4 loại: thu từ nguồn tài trợ, từ nguồn hoạt động sản xuất kinh doanh theo đúng quy đinh pháp luật của cơ sở đào tạo; từ học phí và các loại phí nếu có theo quy định nhà nước; nguồn từ ngân sách nhà nước. Trong đó nguồn từ ngân sách cần được làm rõ. Trước đây, nguồn này cấp theo đầu vào, tính số biên chế, hay tính số chỉ tiêu đăng ký mà không quan tâm, không phụ thuộc vào chất lượng đầu ra. Giờ nguồn ngân sách nhà nước phải theo giao nhiệm vụ, theo đặt hàng và căn cứ vào chất lượng đầu ra. Như vậy, tự chủ ĐH thì vẫn còn ngân sách nhà nước, nhưng điều quan trọng là đổi mới cách cấp và cách sử dụng ngân sách cho hiệu quả để mục đích cuối cùng là nâng cao chất lượng giáo dục ĐH. “Không nâng cao chất lượng giáo dục ĐH, chúng ta không hoàn thành trách nhiệm với đất nước, với xã hội. Còn nếu xét về mặt cạnh tranh, chúng ta thua” – Phó thủ tướng nhấn mạnh.
Trên tinh thần có, Phó Thủ tướng cho rằng, tự chủ ĐH không phải cắt ngân sách một cách đơn giản mà là để tiết kiệm và sử dụng ngân sách tốt hơn. Bên cạnh đó, nếu đào tạo tốt thì tiết kiệm cho xã hội, tiết kiệm cho người dân. Đồng thời, phải đảm bảo công bằng về cơ hội tiếp cận giáo dục ĐH cho tất cả mọi người, đặc biệt là các đối tượng chính sách.
Để tiếp tục thực hiện tự chủ ĐH tốt hơn, Phó Thủ tướng yêu cầu Bộ GD-ĐT tháo gỡ tối đa các quy định, đặc biệt cho các trường đã tự chủ tốt. Đề cao vai trò của các hiệu trưởng, người đứng đầu nhà trường. “Tinh thần tự chủ nói từ đầu đến giờ mới chỉ là tháo sự can thiệp hành chính không cần thiết của bộ chủ quản và 1 phần Bộ GD-ĐT đối với từng trường. Nhưng tự chủ phải đi xuống từng trường, phải xuống đến tận giảng viên. Chừng nào “giáo vụ còn là cụ giáo viên” thì còn chưa có tinh thần tự chủ ĐH một cách xuyên suốt”, Phó Thủ tướng nêu quan điểm. Vì vậy, phải đổi mới ngay tư duy cho lãnh đạo các trường ĐH, trực tiếp nhất từ các hiệu trưởng. Hội đồng trường phải quyết định 2 vấn đề: tổ chức bộ máy nhân sự của trường, kể cả quyết ai là hiệu trưởng, hiệu phó, trưởng khoa, trưởng bộ môn; quyết định về tài chính, chi ở mức nào trở lên thì hội đồng trường phải thông qua, mức nào trở xuống thì Ban giám hiệu quyết định…
Đáng chú ý, Phó Thủ tướng cho rằng, tất cả các trường ĐH phải có một bộ quy tắc ứng xử chi tiết về tất cả các mặt, giống bộ luật của trường, được sự đồng tình của tập thể cán bộ, giảng viên nhà trường và phải được Hội đồng trường thông qua. Bộ quy tắc đó sẽ là cơ sở để thực hiện giám sát nội bộ trường và giải trình trách nhiệm với xã hội.
Cuối cùng, theo Phó Thủ tướng, phải đẩy mạnh kiểm định và xếp hạng ĐH. “Tự chủ phải đi với giải trình trách nhiệm với xã hội, để sao cho trường ĐH là nơi thể hiện một môi trường làm việc sáng tạo, khoa học, văn minh, là một thiết chế của dân tộc này, đất nước này, và nếu vươn lên đẳng cấp, đó sẽ là thiết chế của thế giới” – Phó Thủ tướng nhấn mạnh.
