Nguyên nhân là do tiến độ bàn giao mặt bằng của phần lớn dự án chậm so với thời điểm xác định tại quyết định phê duyệt dự án đầu tư, dẫn tới phát sinh tăng chi phí bồi thường, hỗ trợ, tái định cư.
Hiện cơ chế quản lý tài chính và đầu tư chưa đồng bộ để đáp ứng yêu cầu của công tác bồi thường, hỗ trợ, tái định cư. Việc phát triển, quản lý quỹ nhà ở, đất ở tái định cư chưa đáp ứng yêu cầu; chưa có cơ chế xã hội hóa phát triển các khu tái định cư; chưa khai thác tốt quỹ đất 20% tại các dự án nhà ở thương mại của doanh nghiệp để đầu tư nhà ở xã hội. Thủ tục, trình tự bồi thường, hỗ trợ tái định cư chưa đầy đủ, hay điều chỉnh, gây khó khăn cho quá trình thực hiện. Chính thực tế này đã dẫn đến tình trạng khiếu nại, tố cáo liên quan đến bồi thường, hỗ trợ, tái định cư khi nhà nước thu hồi đất vẫn diễn biến phức tạp.
Nhằm đẩy nhanh tiến độ bồi thường trên địa bàn TPHCM, liên quan đến giá để tính bồi thường, Sở Tài nguyên - Môi trường TPHCM vừa đề nghị các bộ ngành Trung ương cho phép sử dụng thông tin giao dịch thị trường thực sự làm cơ sở xác định giá đất để tính bồi thường khi nhà nước thu hồi đất. Để thực hiện được việc này, kiến nghị thuê tư vấn khảo sát giá đất để tính bồi thường tại thời điểm có chủ trương thực hiện dự án có thu hồi đất nhằm giải quyết ách tắc, tồn đọng trong công tác bồi thường, hỗ trợ, tái định cư diễn ra trong nhiều năm qua.
Cụ thể, Sở Tài nguyên - Môi trường TPHCM đề nghị cho phép sử dụng thông tin giao dịch thị trường thực sự làm cơ sở xác định giá đất để tính bồi thường, thuê tư vấn khảo sát giá đất để tính bồi thường tại thời điểm có chủ trương thực hiện dự án có thu hồi đất; đồng thời, cho phép UBND TP chấp thuận giá đất dự kiến để tính bồi thường, giá tái định cư để lấy ý kiến người dân.
Ngoài ra, sở này cũng kiến nghị các bộ ngành Trung ương bổ sung quy định việc tách bồi thường, hỗ trợ, tái định cư thành tiểu dự án để tổ chức thực hiện độc lập với dự án đầu tư xây dựng công trình trên đất sẽ thu hồi; thậm chí áp dụng quy định này đối với cả các dự án thực hiện theo hình thức đối tác công - tư (PPP) mà doanh nghiệp cam kết ứng vốn chi trả. Đồng thời, cần bổ sung quy định về cơ chế ứng vốn để bồi thường, hỗ trợ, tái định cư theo quy hoạch nhằm tạo quỹ đất sạch, chuẩn bị mặt bằng để thực hiện dự án hoặc đấu thầu, lựa chọn nhà đầu tư, đấu giá quyền sử dụng đất; bổ sung quy định phải bố trí vốn chuẩn bị đầu tư để chủ đầu tư phối hợp với địa phương bồi thường, hỗ trợ, tái định cư, thuê tư vấn điều tra xã hội học, khảo sát giá đất… ngay khi có ý định, chủ trương đầu tư dự án xây dựng trên đất bị thu hồi.
Ngoài ra, Sở Tài nguyên - Môi trường TPHCM cũng kiến nghị Bộ Tài nguyên - Môi trường sớm hoàn thành đề án “Hoàn thiện cơ chế, chính sách, pháp luật về thu hồi đất, bồi thường, hỗ trợ, tái định cư để đẩy nhanh tiến độ giải phóng mặt bằng thực hiện các dự án đầu tư” theo chỉ đạo của Thủ tướng vào tháng 5-2017.
