Khám phá “ngôi nhà” 450 triệu năm tuổi

Gia tài cổ kính

Năm 1966, nhà địa chất người Pháp, Pierre G từng công bố: “Núi đá vôi chiếm phần lớn diện tích trong Phong Nha – Kẻ Bàng. Đây chính là khối núi đá vôi liên tục rộng lớn nhất của Việt Nam. Phạm vi của núi đá vôi trải rộng sang Lào có diện tích gần 200.000ha. Nếu tính toàn bộ khối núi đá vôi liên tục cả về phía Việt Nam và Lào thì đây là một trong những khối núi đá vôi rộng lớn nhất hành tinh. Tại đây, các dãy núi đá vôi phát triển liên tục, thành phần tương đối đồng nhất, độ dày trên 1000m”.

Rừng treo trên núi đá vôi Phong Nha-Kẻ Bàng

Nó được hình thành từ biển Đông, các vận động kiến tạo đã đẩy đáy biển nhô lên và “nhào nặn” thành núi non kỳ vĩ. Địa hình núi đá vôi bị chia cắt rất mạnh, với những vách đá dựng đứng, xếp lớp, đỉnh lởm chởm; hình thành các nhũ đá, măng đá, nấm đá, chuông đá, cột đá đa dạng, phức tạp, đẹp kỳ diệu trong các hang động. Nhiều nơi đá bị mài mòn tạo nên những cổng trời, rừng đá, cầu đá, giếng đá vô cùng kỳ thú. Giữa các vách đá thường là các thung kín dài và nhỏ, rộng khoảng 20-100m. Trong vùng núi đá vôi hầu như không có sông suối trên bề mặt.

Bách xanh quý hiếm ở Phong Nha-Kẻ Bàng

Các đỉnh núi cao điển hình trên 800m tạo thành một dải gần như liên tục dọc biên giới Việt - Lào, trong đó có các đỉnh nhô cao tới trên 1000m như Phu Tạo (1174m), Co Unet (1150m), Phu Canh (1095m), Phu Mun (1078m), Phu Tu En (1078m), Phu On Chinh (1068m), Phu Dung (1064m), Phu Tu Ôc (1053m), Phu Long (1015m), Phu Ôc (1015m), Phu Dong (1002m). Xen kẽ giữa các đỉnh cao trên 1000 m là các đỉnh cao điển hình 800-1000 m như Phu Sinh (965m), Phu Co Tri (949m), Phu On Boi (933m), Phu Tu (956m), Phu Toan (905m), Phu Phong (902m), núi Ma Ma (835m), Phu Toc Vu (1000m), Mã Tác (1068m), Cổ Khu (886m), U Bò (1009m), Co Rilata (1128m). Đỉnh cao nhất của VQG Phong Nha – Kẻ Bàng là đỉnh Co Preu (1213m).

Vùng karst này còn chứa nhiều bí ẩn, nhiều nơi chưa hề có dấu chân người đặt tới. Tài liệu của UNESCO ghi nhận: do nằm ở miền phân thuỷ giữa hai hệ thống sông Xê Băng Hiêng, Xê Băng Phai chảy vào sông Mê Kông và hệ thống sông Son, sông Gianh, sông Đại Giang về ra biển Đông cũng là yếu tố quyết định hình thành VQG Phong Nha – Kẻ Bàng độc nhất vô nhị với hang động Sơn Đoòng lớn nhất thế giới.

Khu rừng ôn đới trong ngôi nhà nhiệt đới

Các ngọn núi đá vôi ở đây không vô hồn, mà là những cảnh quan “treo” tuyệt đẹp. Quảng Bình là xứ nhiệt đới, chiều ngang nhỏ hẹp, nhưng ẩn chứa bên trong nhiều bí ẩn tự nhiên chưa thể khám phá hết. Phong Nha – Kẻ Bàng có diện tích hơn 125.000ha. Năm 2003, khi thế giới biết đến địa danh này với sự công nhận di sản thế giới về địa mạo địa chất, Phong Nha – Kẻ Bàng được biết đến với 2.400 loài thực vật. Đến năm 2015, trong hồ sơ của Ủy ban di sản thế giới do tổ chức bảo tồn thiên nhiên đa quốc gia IUCN ghi nhận đến 2.934 loài. Đa phần chúng sống trên các hệ tầng đá vôi, nơi không có đất. Một ít nhóm loài khác được phân bố trong các thung lũng có đất và các dãy núi đất khác. Nhưng tính độc đáo là treo mình trên núi đá vôi để sinh tồn. Các chuyên gia IUCN khẳng định rằng, còn nhiều loài thực vật nữa chưa hề biết đến và chưa khám phá hết bởi còn nhiều nơi chưa có dấu chân người nghiên cứu.

Rừng ở độ cao hơn 1000m so với mực nước biển ở Phong Nha-Kẻ Bàng

Các khu rừng khổng lồ treo trên núi đá vôi ở đây đều có những giống loài ảnh hưởng khí hậu ôn đới từ độ cao 800m trở lên. Trong đó, điển hình nhất là Bách xanh núi đá, một loài thực vật cổ xưa, quý hiếm, thuộc về sách đỏ thế giới và Việt Nam hiện sót lại duy nhất ngoài tự nhiên với độ thuần chủng trên diện tích 2.400ha là một kỳ quan của tự nhiên.

Leonid V. Averyanov, giáo sư Viện thực vật học Cômarốp (Viện Hàn lâm khoa học Liên bang Nga), một trong các chuyên gia phát hiện ra khu rừng treo huyền thoại này cho biết: “Không nghi ngờ gì nữa, việc phát hiện được khu rừng Calocedrus rupestris Bách xanh đá cùng với phức hợp loài trong đó cho thấy đây là một trung tâm đa dạng đặc hữu, đặc biệt và có ý nghĩa toàn cầu. Việc bảo tồn cấp thiết và có hiệu quả các quần xã rừng ở vùng này có thể coi là mục tiêu có tính ưu tiên cao nhất của chiến lược bảo tồn tại Việt Nam".

Phong Nha-Kẻ Bàng là ngôi nhà có 2.934 loài thực vật

Loài Calocedrus rupestris Bách xanh đá “hoá thạch sống” từ thời đại Trung sinh khoảng 100 triệu năm trước. Ông Đinh Rầu, người A Rem sống bên khu vườn treo khổng lồ, nói: “Mỗi lần nắng nóng, đi rừng, vào khu Bách xanh núi đá là mát ngay. Ngủ ở đây không có sên, vắt. Dưới xuôi nắng nóng thì ở đây mây phủ trong ngày, se lạnh. Đã thế, chim muông nhiều vô kể, lông cánh sặc sỡ”.

10 dạng kiểu rừng

Các nhà khoa học kết luận, Phong Nha – Kẻ Bàng có đến 10 kiểu thảm thực vật, giới nghiên cứu nôm na gọi là 10 kiểu vườn treo với 15 kiểu sinh cảnh, nhiều hơn bất cứ khu bảo tồn nào ở Việt Nam. Đặc biệt, ở đây tồn tại kiểu rừng kín thường xanh nhiệt đới trên núi đá vôi ở độ cao trên 700m với diện tích 22.500ha là kiểu rừng độc đáo nhất Việt Nam và trên thế giới. Nó tuyệt vời đến mức vào năm 2000, tổ chức bảo tồn quốc tế WWF phải đưa vào danh sách 1 trong 200 trung tâm đa dạng sinh học cực kỳ quan trọng của thế giới.

Báo lửa ở Phong Nha-Kẻ Bàng. Ảnh: Tư liệu

Bên trong rừng mưa Kẻ Bàng, các loài cây chen chúc sinh sống từ tầng thấp đến núi cao đá vôi. Từ địa y, rêu tảo đến những loài cổ thụ như Táu đá hoặc Bách xanh... Chúng sống ở các vườn treo từ 700 đến hơn 1200m không có đất, nhưng các loài đều có sức tiến hóa độc đáo. Ở khu rừng Táu đá hay Bách xanh sinh sống từ cổ xưa đến nay, bộ rễ của chúng to bạnh, khoan sâu vào các kẻ nứt của đá vôi để hút chất mùn làm dinh dưỡng nuôi thân cây. Cơ chế sinh tồn ở hoang mạc đá vôi rất khắc nghiệt nhưng tiến hóa để thích nghi vô cùng vi diệu. Thế nên chúng luôn gây ngạc nhiên đối với các nhà nghiên cứu.

Ngôi nhà hơn 450 triệu năm là Phong Nha-Kẻ Bàng với hệ thống núi đá vôi và hang động hùng vĩ

2934 loài thực vật ở rừng mưa Kẻ Bàng có 156 loài cây rừng ăn được, trong đó nhóm cho tinh bột và quả gồm 91 loài, nhóm làm rau có 65 loài. Bên trong còn có cả trám, sấu, sim, xoài, bứa, dâu da, chôm chôm... Hồ sơ của UNESCO cho thấy có 186 loài cây làm thuốc chữa bệnh, 54 loài cây làm thuốc nhuộm, 42 loài làm đan lát, dệt sợi. Tất cả được người Rục, A Rem, Sách, Vân Kiều…sử dụng hàng ngàn năm qua.

Linh trưởng ở Phong Nha-Kẻ Bàng

Chính vì thế, UNESCO xác nhận di sản thế giới lần thứ 2 bằng 2 tiêu chí hàng đầu gồm Phong Nha – Kẻ Bàng là ví dụ nổi bật đại diện cho các tiến trình sinh thái trong sự tiến hóa và phát triển của các hệ sinh thái trên cạn. Phong Nha – Kẻ Bàng sở hữu môi trường sống tự nhiên có ý nghĩa nhất đối với việc bảo tồn đa dạng sinh học.

"Ngôi nhà" 450 triệu năm tuổi ẩn chứa bên trong những kỳ hoa dị thảo, những loài quý hiếm, là môi trường để con người về với tự nhiên của hàng triệu năm trước như cỗ máy du hành về viễn xưa.