Đây là một nỗ lực lớn, thể hiện quyết tâm của thành phố trong việc tái cấu trúc đô thị. Tuy nhiên, theo ý kiến của nhiều chuyên gia, để tránh lãng phí tài nguyên, tận dụng cơ hội thì TPHCM không thể chỉ phát triển theo chiều ngang hoặc chiều cao mà còn phải chú trọng phát triển không gian chiều sâu - tức là khai thác và quy hoạch không gian ngầm.
Theo Quy hoạch TPHCM thời kỳ 2021-2030, tầm nhìn đến năm 2050 đã được Thủ tướng phê duyệt, TPHCM có định hướng phát triển trục giao thông ngầm đa chức năng để giảm áp lực cho hạ tầng trên mặt đất và đảm bảo kiến trúc cảnh quan đô thị. Cụ thể, không chỉ có đường bộ ngầm mà còn có thể kết hợp đường bộ với đường sắt hoặc kết hợp hạ tầng kỹ thuật (điện, cáp thông tin, cấp thoát nước) trong cùng một tuyến ngầm.
Vùng ưu tiên phát triển không gian ngầm là trung tâm hiện hữu gần 930ha thuộc địa bàn các phường Sài Gòn, Tân Định, Bến Thành, Cầu Ông Lãnh, Bàn Cờ, Xuân Hòa, Nhiêu Lộc, Chợ Quán, An Đông, Chợ Lớn, Gia Định, Bình Thạnh, Bình Lợi Trung, Thạnh Mỹ Tây, Bình Quới. Tuy nhiên, hiện nay, dưới lòng đất thành phố là hệ thống cống thoát nước, hầm kỹ thuật cùng một số đoạn ngầm metro đã và đang xây dựng.
Các công trình này thiếu kết nối và cũng chưa có một quy hoạch tổng thể nào để tổ chức, quản lý đồng bộ. Trong khi đó, trên mặt đất, thành phố đang đối mặt với hàng loạt áp lực: quỹ đất cạn kiệt, hạ tầng giao thông quá tải, bãi giữ xe thiếu trầm trọng và tình trạng ngập lụt ngày càng nghiêm trọng.
TPHCM sau sáp nhập trở thành “siêu đô thị”, với diện tích hơn 6,7 ngàn km2 và dân số hơn 13,6 triệu người, đặt ra yêu cầu cấp thiết xây dựng quy hoạch tổng thể không gian ngầm đô thị, đồng bộ với quy hoạch chung. Quy hoạch này phải xác định khu vực ưu tiên phát triển ngầm mở rộng hơn chứ không dừng lại ở 930ha vùng lõi như trước đây.
Nó phải gồm các khu vực đô thị mới như phường Bình Dương, phường Vũng Tàu, các nhà ga metro và các khu vực có tiềm năng phát triển hạ tầng kỹ thuật hoặc thương mại dịch vụ. Song song đó là việc lập cơ sở dữ liệu không gian ngầm bằng công nghệ 3D GIS, để quản lý chính xác hệ thống hạ tầng và tránh chồng chéo khi triển khai các công trình mới.
Đồng thời với công tác quy hoạch là hoàn thiện hành lang pháp lý cho việc đầu tư và khai thác không gian ngầm. Hiện nay, các quy định liên quan đến quyền sử dụng đất, sở hữu công trình và khai thác tầng ngầm vẫn còn thiếu và chưa rõ ràng. Đây là rào cản khiến nhiều dự án ngầm gặp khó trong giai đoạn chuẩn bị. Mở rộng cơ chế hợp tác công - tư (PPP) sẽ là hướng đi phù hợp để huy động nguồn vốn xã hội cho các công trình như bãi giữ xe ngầm, trung tâm thương mại ngầm hay hệ thống thoát nước và hồ điều tiết ngầm.
Ở nhiều đô thị lớn trên thế giới, không gian ngầm đã trở thành một phần tất yếu của quy hoạch đô thị. Dưới lòng đất của Tokyo, Seoul, Singapore hay Paris… là một “thành phố thứ hai” - nơi có tàu điện ngầm, phố đi bộ, trung tâm thương mại, bãi xe, thậm chí là công viên và không gian văn hóa. Nhờ vậy, các thành phố này giảm được áp lực giao thông, tăng hiệu quả sử dụng đất và cải thiện đáng kể chất lượng sống cho người dân.
Một đô thị bền vững không thể chỉ phát triển theo chiều ngang hoặc chiều cao mà phải tính đến chiều sâu. Không gian ngầm không chỉ là giải pháp kỹ thuật mà còn là chiến lược phát triển dài hạn, giúp TPHCM nâng cao năng lực chống chịu, cải thiện môi trường và chất lượng sống.
Để làm được điều đó, cần một tầm nhìn mạnh dạn hơn - tạo dựng một “thành phố dưới lòng đất” song hành với thành phố trên mặt đất. Khi đó, TPHCM mới phát huy hết tiềm năng tài nguyên, thực sự là một đô thị xứng tầm quốc tế.
