Hội thảo diễn ra trong 2 ngày 25 và 26-10, có sự góp mặt của hơn 200 đại biểu tham dự trực tiếp, gần 250 đại biểu đăng ký tham dự trực tuyến; gần 50 diễn giả là các chuyên gia uy tín từ gần 20 quốc gia... Hội thảo có sự tham dự của PGS-TS Lê Hải Bình, Phó Trưởng Ban Tuyên giáo Trung ương.
Tăng cường hợp tác
Phát biểu khai mạc hội thảo, Quyền Giám đốc Học viện Ngoại giao Phạm Lan Dung chia sẻ về lý do lựa chọn chủ đề của hội thảo năm nay. Theo đó, ban tổ chức mong muốn các chuyên gia sẽ cùng phân tích về thực trạng Biển Đông và khu vực, làm rõ các quy tắc điều chỉnh chung, xác định các chính sách thúc đẩy lòng tin và hợp tác, làm sáng tỏ những hành vi có tác động tiêu cực tới trật tự dựa trên luật lệ và gia tăng căng thẳng.
“Thu hẹp vùng biển xám” hướng tới mục tiêu khiến không gian biển trở nên minh bạch và hòa bình hơn. “Mở rộng vùng biển xanh” nhằm xác định những tiềm năng của biển và tương lai, thông qua việc thúc đẩy những thực tiễn tốt trong những lĩnh vực quan trọng như chuyển đổi xanh, các công nghệ, nghiên cứu và đầu tư liên quan đến năng lượng điện gió, chuyển đổi năng lượng biển…
Trong khi đó, Thứ trưởng Bộ Ngoại giao Đỗ Hùng Việt cho rằng hiện nay trọng tâm toàn cầu đang tiếp tục chuyển dịch về khu vực Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương, đã và đang trở thành “trung tâm” của tăng trưởng toàn cầu và là đầu tàu quan trọng cho phục hồi toàn cầu và thịnh vượng tương lai. Nhưng tương lai đó không thể được đảm bảo nếu thiếu đi hòa bình, ổn định bền vững nói chung và trên không gian biển khu vực nói riêng.
So với 15 năm trước, tình hình Biển Đông ngày càng trở nên phức tạp hơn, nhiều “vùng xám” mới nảy sinh cần phải được làm sáng tỏ. Bên cạnh đó, Biển Đông vẫn là khu vực mang lại nhiều cơ hội hợp tác tiềm năng. Nhấn mạnh chỉ thông qua hợp tác mới có thể giúp Biển Đông chuyển màu sắc từ “xám” sang “xanh”, Thứ trưởng Đỗ Hùng Việt cho rằng để làm được điều đó, điều quan trọng là phải tôn trọng và tuân thủ luật biển quốc tế, được thể hiện trong Công ước Liên hợp quốc về Luật Biển năm 1982 (UNCLOS 1982).
Ưu tiên hòa bình, ổn định tại Biển Đông
Phát biểu tại hội thảo, bà Anne-Marie Trevelyan, Quốc vụ khanh Bộ Ngoại giao Anh phụ trách các vấn đề Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương, cho biết Việt Nam và Anh là đối tác gần gũi trong các vấn đề an ninh biển; việc tham dự hội thảo này vì những gì đang diễn ra tại Biển Đông là mối quan tâm toàn cầu, nhất là trong bối cảnh xung đột làm gián đoạn chuỗi cung ứng toàn cầu. Bà khẳng định hòa bình, ổn định tại Biển Đông là ưu tiên của tất cả các quốc gia.
Trong khi đó, ông Martin Thümmel, Ủy viên phụ trách Đông Á, Đông Nam Á và Thái Bình Dương, Bộ Ngoại giao Đức, đã bày tỏ quan ngại về tình trạng leo thang căng thẳng ở Biển Đông gần đây, đặc biệt vụ việc tàu cảnh sát biển và tàu dân quân biển Trung Quốc đâm va các tàu của Philippines trong vùng đặc quyền kinh tế (EEZ) của Philippines ngày 22-10 vừa qua.
Ông Thümmel nhắc lại sự cần thiết của việc tuân thủ đầy đủ UNCLOS 1982 và Phán quyết năm 2016 của Tòa Trọng tài (thành lập theo Phụ lục VII của UNCLOS về vụ kiện Biển Đông giữa Philippines và Trung Quốc) bác bỏ yêu sách đường 9 đoạn của Trung Quốc...
Trong phiên 1 “Biển Đông: Chặng đường 15 năm qua”, các đại biểu cho rằng những năm gần đây, vấn đề Biển Đông đã xuất hiện nhiều yếu tố, khía cạnh mới như: đa phương hóa, quốc tế hóa; quân sự hóa các vùng biển và khu vực chiếm đóng... Phán quyết của Tòa trọng tài 2016 đã vẽ ra một bức tranh pháp lý rõ ràng cho Biển Đông.
Tuy nhiên, vấn đề tranh chấp vẫn căng thẳng do Trung Quốc không công nhận phán quyết, tiếp tục thực thi yêu sách đường 9 đoạn và gần đây công bố thành đường đứt đoạn; có nhiều hoạt động “vùng xám” ở trên biển... Biển Đông hiện nay được đánh giá là vấn đề quốc tế, có nhiều rủi ro xung đột hơn và nếu có xảy ra xung đột sẽ dễ leo thang mở rộng. Tiến trình xây dựng Bộ Quy tắc ứng xử của các bên ở Biển Đông (COC) đang có một số tiến triển tích cực, nhưng vẫn còn tồn tại một số nội dung gây tranh cãi trong đàm phán...
Trong phiên 2 “Các nước lớn và Những trách nhiệm lớn: Hợp tác và cùng chung sống trong bối cảnh cạnh tranh ngày càng gia tăng?”, các học giả cho rằng quan điểm của các nước lớn về vấn đề Biển Đông có sự bất đồng, khác biệt cơ bản khi một số cho rằng tranh chấp Biển Đông là vấn đề đa phương, trong khi số khác lại nhìn nhận vấn đề Biển Đông qua lăng kính cạnh tranh nước lớn. Đây là nguyên nhân dẫn đến sự thiếu hụt lòng tin giữa các nước và do đó khiến tình hình Biển Đông trở nên căng thẳng thêm…
Trong phiên 3 “Cách tiếp cận đa phương về Biển Đông: Một xu hướng mới?”, các chuyên gia cho rằng từ góc độ ASEAN, chủ nghĩa đa phương có vai trò quan trọng đối với các nước nhỏ, góp phần giảm thiểu các rủi ro, nhất là khi đối phó với hành động gây hấn của các nước lớn. ASEAN cần tiếp tục phát huy vai trò dẫn dắt trong những vấn đề đòi hỏi có hành động và nỗ lực tập thể, trong đó có an ninh trên không gian biển. Có chuyên gia gợi ý hợp tác kinh tế biển xanh (blue economy) là một hướng đi để cân bằng giữa tăng trưởng kinh tế và quản lý bền vững biển và đại dương...
Trong phiên 4 “Cần một khuôn khổ pháp lý cho đấu tranh pháp lý?”, các học giả đồng tình rằng hiện nhiều quốc gia sử dụng luật pháp như một công cụ để đạt được các mục tiêu chiến lược. Có ý kiến cho rằng “chiến tranh pháp lý” chỉ là một trong nhiều công cụ trong hoạt động “vùng xám”; không chỉ diễn giải, áp dụng sai lệch các nguyên tắc, quy định quốc tế hiện hành mà còn tận dụng lỗ hổng luật pháp quốc tế chưa kịp điều chỉnh đối với những vấn đề mới. Có ý kiến cho rằng tại Biển Đông, một số chủ thể đã sử dụng luật pháp, ban hành nội luật, diễn giải luật sai lệch theo cách thức “lựa chọn có lợi cho mình” để củng cố các yêu sách vùng biển không phù hợp với luật pháp quốc tế, làm xói mòn trật tự pháp lý trên biển...
Ngày 26-10, hội thảo tiếp tục 4 phiên thảo luận chính về các chủ đề: Vai trò của Cảnh sát biển trong tăng cường hợp tác ở Biển Đông; Thời điểm quyết định: Năng lượng truyền thống hay năng lượng tái tạo?; Cơ sở hạ tầng thiết yếu: Ý nghĩa chiến lược mới của công nghệ và Tiếng nói của thế hệ kế cận.
