Hai nhà văn với tác phẩm xuất sắc về Điện Biên Phủ

Dấu ấn Cao điểm cuối cùng

Trong Chiến dịch Điện Biên Phủ, nhà văn Hữu Mai (7-5-1926 - 17-6-2007) là phóng viên chiến trường của báo Quân Tiên Phong, đồng thời là cán bộ của Phòng Chính trị Đại đoàn 308, đơn vị chủ lực chiến đấu tại Điện Biên Phủ. Vị trí này đã mang đến cho nhà văn cơ hội trực tiếp đi cùng những đơn vị chiến đấu, tham gia nhiều trận chiến, sống và chiến đấu cùng các chiến sĩ trên từng tấc chiến hào, từng mét trận địa. Ông cũng là người được chứng kiến giờ phút lịch sử khi các chiến sĩ ta phất cao lá cờ “Quyết chiến quyết thắng” trên nóc hầm De Castries.

Từ những tư liệu thực tế đã thu nhận được, nhà văn Hữu Mai đã viết nên tiểu thuyết lừng danh Cao điểm cuối cùng (NXB Văn học xuất bản lần đầu năm 1960). Tiểu thuyết tập trung miêu tả cuộc chiến đấu oanh liệt của quân đội ta đánh chiếm Đồi A1, góp phần giành chiến thắng cuối cùng ở Điện Biên Phủ.

Nhớ về kỷ niệm khi viết tiểu thuyết Cao điểm cuối cùng, nhà văn Hữu Mai từng tâm sự: Khi bắt tay vào viết, tôi muốn bám sát sự thật, một sự thật vượt lên trên mọi điều tưởng tượng. Tôi tìm gặp lại các đồng đội cũ, cán bộ, chiến sĩ Đại đoàn 308, 316, vốn là những người từng sống chết với các điểm cao A1, C1. Có những người sau khi cuộc chiến kết thúc đã ở lại Điện Biên để xây dựng lại vùng đất này. Từ những chất liệu thực tế, tôi nhào nặn lại, tạo nên một câu chuyện, tìm một bố cục, một cách diễn đạt phù hợp với một nền tảng là sự thật lịch sử phải được tôn trọng nghiêm ngặt đến từng chi tiết. Tuy nhiên, đây là một tiểu thuyết nên một số nhân vật dù được xây dựng dựa trên các nguyên mẫu có thật nhưng tôi vẫn phải tạo cho nhân vật một số phận rất khác với số phận thực của họ trong cuộc đời, dĩ nhiên vẫn giữ đúng tính cách của nó.

Năm 1960, tiểu thuyết ra mắt bạn đọc đã gây một dấu ấn sâu đậm. Cao điểm cuối cùng có từ các chiến sĩ đến đồng chí tổng tư lệnh với tư cách là những nhân vật văn học. Không những thế, cuốn sách còn đề cập cả những sự khốc liệt, mất mát trong chiến tranh, điều mà nhiều tác phẩm trước đó hay né tránh. Và điều đặc biệt nhất là lần đầu tiên có một tác phẩm văn học cách mạng đề cập tới những mặt tiêu cực trong chiến tranh với hình ảnh một cán bộ tiểu đoàn đã bỏ chạy trong giờ phút khó khăn nhất của cuộc chiến đấu trên đồi A1. Đại tướng Hoàng Văn Thái, Tham mưu trưởng Chiến dịch Điện Biên Phủ, từng nhận xét: “Tính chân thực đặc biệt của bối cảnh lịch sử, sự việc diễn biến và các nhân vật được xây dựng nên trong cuốn tiểu thuyết đã làm cho nó trở nên hấp dẫn, lôi cuốn người đọc, đồng thời tạo ra cho Cao điểm cuối cùng trong một chừng mực nào đó giá trị một sử liệu”.

Sau đó, đúng là nhiều nhà sử học nước ngoài đã viện dẫn những chi tiết trong Cao điểm cuối cùng để minh họa cho những công trình nghiên cứu về Điện Biên Phủ. Nhà sử học người Pháp Georges Boudarel trong cuốn Giáp đã lấy trọn một chương trong tiểu thuyết để giới thiệu với bạn đọc hình ảnh của Đại tướng Võ Nguyên Giáp trong chiến dịch. Còn nhà sử học Mỹ Bernard Fall đã lấy nhiều chi tiết trong tác phẩm để đưa vào cuốn ký sự lịch sử rất nổi tiếng của mình Cuộc bao vây Điện Biên Phủ (The siege of Dien Bien Phu).

Lá cờ chuẩn đỏ thắm của Hồ Phương

Cùng tham gia Chiến dịch Điện Biên Phủ trong đội hình Đại đoàn 308, sau này cùng công tác tại Tạp chí Văn nghệ quân đội với nhà văn Hữu Mai là nhà văn, Thiếu tướng Hồ Phương (15-4-1930 - 2-1-2024). Nhà văn Hồ Phương nguyên là người chiến sĩ quyết tử 60 ngày đêm khói lửa bảo vệ từng tấc đất thiêng liêng của Thủ đô Hà Nội. Sau này, nhà văn - chiến sĩ Hồ Phương đã đi trong đội hình Đại đoàn 308 Quân Tiên Phong, trực tiếp tham gia nhiều chiến dịch lớn trong suốt 9 năm kháng chiến, từ Chiến dịch Biên giới đến Chiến dịch Điện Biên Phủ.

Từ những chất liệu hiện thực mà ông có được, Hồ Phương đã viết nên tác phẩm Vài mẩu chuyện về Điện Biên Phủ, ra mắt bạn đọc lần đầu năm 1956. Rồi đến truyện dài Lá cờ chuẩn đỏ thắm, ra mắt năm 1957. Và một điều đặc biệt, ông là một trong những nhà văn đầu tiên có tác phẩm về Điện Biên và cũng là người mà đến tận 40 năm sau, năm 1994 lại một lần nữa ông viết về chiến thắng lịch sử này với tiểu thuyết Cánh đồng phía Tây. Theo ông, 40 năm giúp ông có một độ lùi thời gian để phản ánh về Chiến dịch Điện Biên Phủ một cách bao quát hơn, tầm vóc hơn, và cũng chân thực hơn.

Dù vậy, trong số các tác phẩm của nhà văn Hồ Phương thì Lá cờ chuẩn đỏ thắm để lại nhiều dấu ấn nhất, nhất là với bạn đọc nhỏ tuổi. Thậm chí, tác phẩm này còn nằm trong ký ức tuổi thơ của nhiều thế hệ thiếu nhi miền Bắc sau này. Tác phẩm được thể hiện đầy lôi cuốn, như những thước phim quý, tái hiện sự chiến đấu, hy sinh của những chiến sĩ trong chiến dịch. Ngay sau khi sách ra đời, đáp ứng tình cảm của đông đảo công chúng, Xưởng phim truyện Việt Nam đã xây dựng thành bộ phim truyện Lá cờ chuẩn đầy sức hấp dẫn người xem...