Đây tiếp tục là một trong những luật, nghị quyết được Quốc hội thông qua tại kỳ họp bất thường lần thứ 9 nhằm sửa đổi, bổ sung hoàn thiện các luật về tổ chức bộ máy và nghị quyết có liên quan, trực tiếp phục vụ cuộc cách mạng tinh gọn bộ máy của hệ thống chính trị cũng như các chủ trương của Trung ương.
Luật Tổ chức chính quyền địa phương (sửa đổi) gồm 7 chương, 50 điều; có hiệu lực thi hành từ ngày 1-3-2025.
Theo luật, đơn vị hành chính của nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam gồm có: tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương; huyện, quận, thị xã, thành phố thuộc tỉnh, thành phố thuộc thành phố trực thuộc Trung ương; xã, phường, thị trấn; đơn vị hành chính - kinh tế đặc biệt do Quốc hội quyết định thành lập.
Tùy theo điều kiện địa lý, dân cư, yêu cầu phát triển kinh tế - xã hội, bảo đảm quốc phòng, an ninh, đơn vị hành chính cấp huyện tại các đảo, quần đảo có thể không tổ chức đơn vị hành chính cấp xã.
Nhiệm vụ, quyền hạn của chính quyền địa phương các cấp được xác định trên cơ sở phân định thẩm quyền giữa các cơ quan nhà nước ở Trung ương và cơ quan nhà nước ở địa phương và của chính quyền địa phương các cấp theo hình thức phân quyền, phân cấp.
Điều 2 của luật quy định về tổ chức chính quyền địa phương ở các đơn vị hành chính nêu rõ, chính quyền địa phương ở các đơn vị hành chính cấp tỉnh, huyện, xã là cấp chính quyền địa phương gồm có HĐND và UBND. Trường hợp Quốc hội có quy định về việc không tổ chức cấp chính quyền địa phương, chính quyền địa phương ở đơn vị hành chính đó là UBND.
Về nội dung này, trước đó, giải trình ý kiến đại biểu Quốc hội khi thảo luận trên hội trường, Bộ trưởng Nội vụ Phạm Thị Thanh Trà cho biết Chính phủ đề xuất giữ nguyên mô hình tổ chức chính quyền địa phương như hiện hành để "tránh hẫng hụt trong vận hành", vì chúng ta đang đánh giá tổng thể mô hình tổ chức của cả hệ thống chính trị và sẽ tiếp tục có điều chỉnh.
Luật nêu rõ, nguyên tắc hoạt động của HĐND là làm việc theo chế độ tập thể và quyết định theo đa số. UBND ở cấp chính quyền địa phương hoạt động theo chế độ tập thể UBND kết hợp với trách nhiệm của chủ tịch UBND.
Trước đó, trình bày báo cáo giải trình, tiếp thu, chỉnh lý dự thảo luật, Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật và Tư pháp Hoàng Thanh Tùng nêu rõ, Ủy ban Thường vụ Quốc hội đã chỉnh lý quy định của dự thảo luật bảo đảm bám sát quan điểm chỉ đạo của Đảng về đẩy mạnh phân cấp, phân quyền giữa Trung ương và địa phương, giữa các cấp chính quyền địa phương.
Việc này nhằm phát huy tính chủ động, sáng tạo của địa phương, bảo đảm phương châm "địa phương quyết, địa phương làm, địa phương chịu trách nhiệm"; "cấp nào giải quyết hiệu quả hơn thì giao nhiệm vụ, thẩm quyền cho cấp đó", cũng như yêu cầu đẩy mạnh chuyển đổi số.
Hiện nay, chính quyền đô thị tại Hà Nội, TPHCM, Hải Phòng, Đà Nẵng và Cần Thơ không tổ chức HĐND cấp phường theo các nghị quyết chính sách đặc thù của Quốc hội. Trước đó, Bộ Nội vụ đề xuất không tổ chức HĐND cấp quận, phường và xã thuộc đô thị trên cả nước, chỉ tổ chức UBND, hoạt động theo cơ chế thủ trưởng hành chính và trực thuộc UBND cấp trên. Chủ tịch và các phó chủ tịch UBND sẽ do chủ tịch UBND cấp trên trực tiếp bổ nhiệm. Tuy nhiên, đề xuất này sau đó đã được rút khỏi dự thảo Luật Tổ chức chính quyền địa phương (sửa đổi) trước khi trình Quốc hội.
Cũng trong sáng 19-2, Quốc hội đã biểu quyết thông qua Luật Ban hành văn bản quy phạm pháp luật (sửa đổi).
Luật mới phân định rõ thẩm quyền lập pháp và lập quy theo hướng: quy định trình tự, thủ tục xây dựng, ban hành văn bản quy phạm pháp luật của Quốc hội, Ủy ban Thường vụ Quốc hội và một số chủ thể; sửa đổi, bổ sung khái niệm “quy phạm pháp luật”, “chính sách” làm cơ sở xác định thẩm quyền của các chủ thể trong lập pháp và lập quy.
