Văn xuôi được mùa
Theo nhà văn Nguyễn Bình Phương, sau sự kiện trao giải văn xuôi năm 1991, cách đây 33 năm, khi ấy Hội Nhà văn Việt Nam đã trao giải cho ba tác phẩm là Nỗi buồn chiến tranh của Bảo Ninh, Mảnh đất lắm người nhiều ma của Nguyễn Khắc Trường, Bến không chồng của Dương Hướng, thì tới năm 2023 mới lại thấy việc cùng lúc lựa chọn trao giải cho 3 tác phẩm văn xuôi. Ba tác phẩm với ba phong cách, thậm chí là ba quan niệm nghệ thuật khác nhau, cho thấy tinh thần phóng khoáng trong nhìn nhận, chấp nhận mọi khuynh hướng, phong cách nghệ thuật.
Tuyệt không dấu vết của Nguyễn Việt Hà cho thấy bản lĩnh của người nắm chắc kỹ thuật, dám bước những bước dài tới sự pha trộn thể loại để tìm ra một công thức cho riêng mình, cả trên phương diện phản ánh những vấn đề nhân sinh trong xã hội đương thời lẫn mỹ cảm nghệ thuật. Từ giờ thứ sáu đến giờ thứ chín của Nguyễn Một thể hiện bản lĩnh qua góc nhìn nhận độc lập, khách quan trước những vấn đề vốn đã được mặc định, từ đó soi chiếu về sự tồn tại đầy kiên cường, cũng đầy tính may rủi của cá nhân con người trong những giai đoạn, những tình thế lịch sử bất trắc, hiểm nguy. Một mùa hè dưới bóng cây của Nguyễn Tham Thiện Kế can đảm phá vỡ cấu trúc câu và làm mới ngôn ngữ theo cách riêng mà vẫn tạo được sự thấu cảm với người đọc.
Tuy số lượng xét giải của hai thể loại thơ và văn xuôi năm nay tương đương nhau, song chỉ duy nhất một tập thơ được trao giải. Xét về cơ cấu giữa thơ và văn xuôi, tỷ lệ chênh lệch thấy rõ, song điều đặc biệt hơn, theo nhận định của nhà văn Nguyễn Bình Phương, thì mặc dù là tập thơ duy nhất nhưng Đồng sen tàn Nguyễn Phúc Lộc Thành được ghi nhận chất lượng với nhiều bài độc lạ đạt đến độ thần tình.
Giải thưởng văn học thiếu nhi không mấy bất ngờ khi trao truyện dài Cá linh đi học của cây bút trẻ Lê Quang Trạng. Đây là tác phẩm nhận được sự đồng thuận cao từ sơ khảo đến chung khảo. Theo nhận xét của hội đồng, Cá linh đi học thể hiện bản lĩnh của người viết, mạnh dạn, can đảm bước vào địa hạt mà trước đó còn là mới lạ, bằng một câu chuyện dài. Các tuyến nhân vật được xây dựng trong trẻo, những niềm vui, nỗi ưu tư cứ đan xen vào cuộc hành trình trưởng thành, lớn khôn và đi tìm chính mình của chú cá linh non.
Tín hiệu vui từ văn học thiếu nhi
Bên cạnh các giải thưởng thường niên, năm nay cuộc vận động sáng tác viết về đề tài dành cho thiếu nhi cũng đã ghi nhận nhiều tín hiệu tích cực. Sự thành công trước hết ở số lượng tham gia đông đảo với sự trải rộng khắp các vùng miền, từ Hà Nội đến TPHCM; từ đồng bằng sông Cửu Long lên Tây Nguyên, qua các tỉnh miền Trung, ra miền núi phía Bắc. Độ tuổi tác giả tham dự khá phong phú, cao nhất là 95 tuổi, thấp nhất 10 tuổi. Đặc biệt, bên cạnh việc có nhiều nhà văn, nhà thơ lớn tuổi, có uy tín trên văn đàn như Lê Hồng Thiện, Võ Khắc Nghiêm, Ngân Vịnh, Phạm Đình Ân, Đặng Huy Giang, Đinh Công Thủy… thì cũng xuất hiện nhiều gương mặt tác giả mới với nhiều hứa hẹn mang tới sinh khí mới cho thể loại này như Dương Thị Thảo Nguyên, Nguyễn Thị Cẩm Hà, Mai Quyên, Nguyễn Phong Việt, Nguyễn Xuân Lai...
Theo nhà văn Nguyễn Bình Phương, đã có nhiều tác giả mới với những giá trị mới, vừa để góp phần làm giàu có tâm hồn lứa tuổi thiếu nhi, vừa góp phần làm phong phú thêm cho đời sống văn học. Điểm nổi trội nhất chính là việc đã hạn chế những bài học gượng ép, giáo điều to tát, mà chú trọng đến khơi gợi trí tưởng tượng trong từng chi tiết nhỏ của đời sống để giáo dục về nhân tính. Chủ nhân của giải A cuộc vận động sáng tác dành cho thiếu nhi, Dương Thị Thảo Nguyên (tác phẩm Mèo sinh ra đâu phải chỉ bắt chụp) thừa nhận, đây là mảng đề tài khó vì không chỉ kể câu chuyện mà các bạn nhỏ muốn đọc mà còn phải chọn lọc từ vựng sao cho thật khéo, trong sáng mà hài hước, không nặng nề, khuôn mẫu…
Ghi nhận những tín hiệu vui từ văn học thiếu nhi, Chủ tịch Hội Nhà văn Việt Nam Nguyễn Quang Thiều nhận định, sự trẻ hóa trong độ tuổi, đa dạng về thể loại là dấu hiệu tốt và cần thiết. Các tác giả đoạt giải hôm nay đã mang đến cho đời sống văn chương một tinh thần mới, một diện mạo mới, một con đường mới. Họ đều là những bản lĩnh, dám vượt qua những cái cũ kỹ, lối mòn, vượt qua những “bức tường” của quá khứ để tìm cho mình một lối đi riêng “chạm” vào trái tim bạn đọc. Với các thể loại khác nhau, các tác phẩm như đang tìm lại những giá trị bị lãng quên để chúng ta thêm trân trọng cuộc sống này.
