Garage Biệt động Sài Gòn - ký ức một thời Biệt động Thành

Ẩn trong lòng địch

Biệt động Sài Gòn là lực lượng vũ trang đặc biệt, được xây dựng từ cơ sở, tồn tại và hoạt động, chiến đấu trong lòng địch ở đô thị. Biệt động Sài Gòn phải “ba hóa” – công khai hóa, hợp pháp hóa, địa phương hóa; phải “ba cùng” – cùng ăn, cùng ở, cùng quần chúng đấu tranh. Biệt động Sài Gòn phải dựa vào cơ sở trong dân, có nhiều chân rết để bảo đảm cho hoạt động hiệu quả. Do vậy, công tác xây dựng cơ sở là điều tiên quyết bảo đảm sự tồn tại và hoạt động của lực lượng Biệt động Sài Gòn.

Đối với lịch sử của lực lượng Biệt động Sài Gòn – Gia Định, cuộc Tổng tiến công và nổi dậy Xuân Mậu Thân 1968 là “đỉnh cao chiến công”, là sự kiện lịch sử mang tính bước ngoặt ghi “công đầu xuất sắc” của lực lượng Biệt động. Đây là kết quả của quá trình chuẩn bị, xây dựng lực lượng, cơ sở quần chúng, các “lõm chính trị”, các hầm bí mật chứa vũ khí và ém quân trong nội thành Sài Gòn liên tục trong nhiều năm của Biệt động Thành.

Các đại biểu trình bày tham luận tại toạ đàm. Ảnh: VIỆT DŨNG

Tại tọa đàm, các ý kiến từ những nhân chứng lịch sử, nhà nghiên cứu bày tỏ: “Nhằm thực hiện các chủ trương của Bộ Chỉ huy Quân khu Sài Gòn – Gia Định, một số cơ sở cách mạng, cơ sở đảm bảo chiến đấu được hình thành ở nội đô. Trong đó, căn nhà số 499/20 đường Lê Văn Duyệt, nay là đường Cách Mạng Tháng Tám, phường 13, quận 10, TPHCM là một trong những cơ sở bảo đảm chiến đấu thuộc đơn vị Bảo đảm chiến đấu (J9 - T700) sau là đơn vị (A20, A30) Quân khu Sài Gòn - Gia Định. Căn nhà này trước đây là tiệm sửa chữa xe ô tô của ông Dương Văn Đức, được người dân địa phương gọi với tên là Garage Dương Văn Đức, Garage Hai Diện, Garage Tự Lực. Cơ sở sửa chữa xe được hình thành từ những năm 1950”.

Theo PGS.TS Phan Xuân Biên, Phó Chủ tịch Hội Khoa học lịch sử Việt Nam, nguyên Thư ký Tư lệnh Quân khu Sài Gòn - Gia Định, phân tích: “Cơ sở cách mạng của Biệt động Sài Gòn tại nhà số 499/20 đường Lê Văn Duyệt, nay là đường Cách Mạng Tháng Tám, phường 13, quận 10 là nơi liên lạc hợp pháp, canh gác, bảo vệ cán bộ hội họp hoặc tạm trú trong thời kỳ kháng chiến chống Mỹ cứu nước, do ông Dương Văn Đức (Hai Diện) trực tiếp quản lý, thực hiện nhiệm vụ. Nơi đây có cơ sở sửa xe ô tô (Garage Tự Lực) được lãnh đạo quân khu Sài Gòn – Gia Định giao nhiệm vụ bảo trì, thiết kế các phương tiện phục vụ chiến đấu của biệt động Sài Gòn nói riêng và lực lượng cách mạng nội đô nói chung.

Ông Hai Diện đã khôn khéo, mưu trí, thiết kế thùng xe 2 đáy để chứa vũ khí, tài liệu qua mắt địch, sử dụng các phương tiện như xe máy 2 bánh bảo đảm chiến đấu cho lực lượng Biệt động Thành.

Chính nơi đây, ông Đức thường xuyên giữ 2 chiếc xe ô tô (mang biển số NCE–345 và EC-6045) là phương tiện phục vụ vận chuyển người và vũ khí của cơ sở cán bộ biệt động A30 – Trần Văn Lai, chuẩn bị cho trận đánh Dinh Độc Lập.

Ông Đức đã bảo trì, bảo dưỡng, thiết kế xe phù hợp để đi lại công khai giữa nội đô Sài Gòn và ra vào khu giải phóng đưa đón cán bộ lãnh đạo và chiến sĩ biệt động. Chính 2 chiếc xe này với ông Trần Văn Lai, đơn vị biệt động Đội 5 đã trở thành nhân chứng lịch sử, trở thành cá nhân và tập thể Anh hùng lực lượng vũ trang nhân dân.

Garage Tự Lực với chủ nhân là chiến sĩ cơ sở Biệt động Thành – Dương Văn Đức (Hai Diện) là một mắt xích quan trọng trong hệ thống cơ sở cách mạng của Biệt động Sài Gòn – Gia Định trong cuộc kháng chiến chống Mỹ, đã góp phần quan trọng vào sự kiện lịch sử vĩ đại – cuộc Tổng tiến công và nổi dậy Tết Mậu Thân 1968”.

Giá trị cho hôm nay và mai sau

Hiện nay đã có nhiều cơ sở của Biệt động Sài Gòn được xếp hạng là di tích lịch sử - văn hóa cấp quốc gia như: Hầm bí mật chứa vũ khí của Biệt động Sài Gòn đánh Dinh Độc Lập Tết Mậu Thân 1968 (287/70 Nguyễn Đình Chiểu, quận 3); Di tích lịch sử cấp Quốc gia Sở chỉ huy Tiền Phương Phân khu 6 (số 7 Lý Chính Thắng, quận 3); Di tích Hộp thư bí mật và hầm nổi Biệt động (111A Đặng Dung, quận 1); Di tích Bảo tàng Biệt động (145 Trần Quang Khải, quận 1).

Các nhân chứng lịch sử trao đổi tại tọa đàm. Ảnh: VIỆT DŨNG

PGS.TS Hà Minh Hồng (Hội Khoa học Lịch sử TPHCM) chia sẻ: “Khó mà hình dung được đầy đủ (kể cả đã đến thăm để nhìn tận mắt, sờ tận tay) những căn nhà trong hàng chục vạn ngôi nhà nội thành thành phố Sài Gòn - Gia Định trong chiến tranh đã trở thành những địa chỉ cách mạng như căn nhà 499/20 này.

Ngày nay, ở những địa chỉ ấy vẫn còn giữ lại được nhiều hiện trạng thời chiến; và những gia chủ hiện tại trong những căn nhà – địa chỉ đỏ ấy vẫn là những người con, người cháu của các chiến sĩ biệt động năm xưa. Họ tự giới thiệu một cách chân thực về căn nhà và người cha, người ông của mình đã trở thành các chiến sĩ biệt động hay là những cơ sở phục vụ cho hoạt động của biệt động như thế nào. Vì thế, biệt động và hoạt động của lực lượng đặc biệt này trong kháng chiến chống Mỹ cứu nước không thể bị lãng quên trong ký ức của dân tộc”.

Bà Lê Tú Cẩm, Chủ tịch Hội Di sản Văn hóa TPHCM bày tỏ: “Khi nhà số 499/20 đường Cách Mạng Tháng Tám, phường 13, quận 10 được phục dựng để công nhận di tích lịch sử, nơi đây sẽ trở lại nguyên trạng là một garage sửa xe như ngày xưa. Vì thế, tôi xin được gọi tên nơi đây là Garage Dương Văn Đức và đề cập đến việc phát huy giá trị di sản văn hóa Di tích lịch sử “Garage Dương Văn Đức”.

Để phát huy giá trị di tích một cách hiệu quả thì nơi đây phải là một garage sống, không phải là nơi trưng bày mà là nơi được vận hành hoạt động của một garage, mà bất kỳ người khách nào đến garage đều có thể được biết đến lịch sử đáng được ghi nhớ của ngôi nhà, cùng những con người đã viết nên lịch sử nơi đây. Những khách đến tham quan, tìm hiểu về di tích có thể được trải nghiệm cách cải trang xe cho các chiến sĩ biệt động, được tiếp xúc với những di sản ký ức tại không gian garage hôm nay”.

PGS.TS Phan Xuân Biên chia sẻ: “Đơn vị Biệt động Sài Gòn không còn, song lịch sử Biệt động Thành dẫu bao lâu nữa vẫn được ghi nhận, không ai có thể quên được. Việc hệ thống lại toàn bộ các di tích đã có và xem xét cần tiếp tục xây dựng những công trình tưởng niệm các chiến sĩ Biệt động Thành ở những nơi đã ghi dấu chiến công oanh liệt của họ, là lương tâm, trách nhiệm của chúng ta, thể hiện đạo lý truyền thống “Uống nước nhớ nguồn” của dân tộc ta. Việc bảo tồn và phát huy giá trị di tích lịch sử cơ sở cách mạng của Biệt động Sài Gòn như Garage Tự Lực – Garage Biệt động Thành 499/20 Cách Mạng Tháng Tám, quận 10 là một trong những nhiệm vụ quan trọng, bức thiết đó”.