Freelancer: Tự do và tự lo

“Chill” trước tính sau

Khảo sát vào đầu năm 2022 của Anphabe (công ty về giải pháp Thương hiệu Nhà tuyển dụng toàn diện và điều hành Mạng cộng đồng nghề nghiệp cấp quản lý tại Việt Nam, với hơn 500.000 thành viên) cho thấy, xu hướng chuyển từ việc làm cố định (fulltime) sang làm việc tự do tại Việt Nam đang gia tăng. Có 14% nguồn nhân lực tri thức Việt Nam hiện là lao động tự do toàn thời gian, 26% làm tự do bán thời gian, 13% làm song song công việc cố định và bán thời gian bên ngoài. Như vậy, hiện có tới 53% nguồn nhân lực tri thức tham gia vào nền kinh tế chia sẻ (Gig Economy - nền kinh tế có sự tham gia của lực lượng lao động tự do, làm nhiều việc linh hoạt và được chia sẻ trả phí bởi khách hàng).

Thoải mái giờ giấc, không gian làm việc là những ưu điểm mà các freelancer (người làm việc tự do) hay nói về lựa chọn của mình. Khi tiếng nói và sự khác biệt cá nhân trong xã hội được lớp người trẻ quan tâm, thế hệ gen Z lựa chọn việc làm chủ động theo ý thích bản thân, môi trường tự do ngày càng phổ biến. 

Chia sẻ tấm hình vừa check-in tại quán cà phê nổi tiếng ở quận 1, kèm dòng trạng thái “Bắt đầu một ngày làm việc thôi bà con”, Phan Hồ Thanh Nhân (24 tuổi, lập trình viên, ngụ quận Bình Thạnh, TPHCM) chia sẻ: “Tháng này cũng nhiều việc nên tôi loanh quanh trong thành phố, nhiều tháng tôi vừa đi chơi vừa làm việc là chuyện bình thường. Tháng trước, tôi lên Đà Lạt nghỉ mát, buổi sáng, buổi chiều mát mẻ thì mình đi chơi, còn trưa và tối tôi tranh thủ làm việc”.

Tuy nhiên, để có được khoảnh khắc “chill” (tạm dịch: chỉ sự thư thái - thuật ngữ quen thuộc với giới trẻ trên mạng xã hội) như những bức hình vừa cà phê vừa làm việc, hay vừa du lịch vừa hoàn tất hợp đồng không phải dễ. “Cũng có tháng trầy trật tìm hợp đồng chứ không dễ ăn đâu, hoặc có lúc nhiều hợp đồng làm không kịp thì đền như chơi. Nghề tự do thì cũng tùy tình hình mà mình tính, lúc này lúc khác chứ không thể nói trước được gì”, Thanh Nhân kể thêm.

Hãy lượng sức mình

 Việc làm không thiếu, chuyên môn sẵn có nhưng bạn trẻ muốn thành công khi làm việc tự do thì trước hết phải biết tự lo. “Hợp đồng làm việc ngắn hạn, xong việc này làm việc khác nên chuyện hưởng chế độ bảo hiểm giống như làm cố định ở các công ty là không có. Và nếu không tìm được hợp đồng thì có tháng vô công rỗi nghề là chuyện thường. Hồi mới bước ra làm tự do, gần nửa năm tôi như người thất nghiệp, không có hợp đồng hay đối tác nào mời”, Trần Tiến Dũng (30 tuổi) chia sẻ.

Nộp đơn tìm việc văn phòng sau hơn 1 năm làm tự do, Nguyễn Khánh Linh (25 tuổi, họa sĩ minh họa, ngụ quận 4) cho biết: “Làm tự do sẽ có những hợp đồng thù lao như mơ, nhưng hợp đồng như vậy không nhiều, muốn săn được thì profile (hồ sơ năng lực) của họa sĩ cũng phải có tầm. Làm ở công ty, lương cố định nhưng bù lại mình được phân công phụ trách phần việc rõ ràng, không phải sợ tháng nhiều việc, tháng lại không có hợp đồng nào. Ảnh hưởng của dịch bệnh, nhân viên cũng sẽ được đảm bảo quyền lợi từ bảo hiểm, chứ không phải tự lo như làm tự do”.

Khi mọi phần việc phải hoàn thành theo đúng thời hạn hợp đồng, làm trái múi giờ hay cày xuyên đêm trở thành một phần của nghề này. Có bằng cử nhân loại giỏi và kinh nghiệm làm việc qua nhiều công ty nước ngoài, chuyện săn hợp đồng không quá khó với Hoàng Vinh (28 tuổi, kỹ sư công nghệ thông tin, ngụ quận 12), nhưng việc làm trái múi giờ ảnh hưởng không ít đến sức khỏe. “Khi mình nhận hợp đồng của nước nào thì làm việc theo múi giờ của họ, có lần tôi nhận hợp đồng của một công ty ở châu Âu, phải thức đêm làm theo múi giờ bên đó, ngày lễ trong nước cũng không được nghỉ vì bên nước họ không có ngày lễ đó. Cũng hơn 2 năm làm tự do rồi, nhưng thiệt tình tôi vẫn chưa quen chuyện làm trái múi giờ, dù thù lao khá tốt”.

Trong nền kinh tế đang phát triển, cơ hội việc làm luôn chia đều cho tất cả. Lựa chọn làm việc cố định hay tự do đều cần phải có kiến thức chuyên môn, và bạn trẻ khi đưa ra bất cứ lựa chọn nào cho bản thân hãy tự lượng sức mình. Freelancer không dễ dàng với những ai không biết cách hoạch định tương lai.