Thật vậy, sau khi đã cùng với Hội đồng Giám mục Việt Nam gặp Đức Giáo hoàng Phanxicô, các vị lãnh đạo giáo triều, đặc biệt sau khi chủ tọa Thánh lễ tại Đền Thánh Phaolô ngoại thành Rome, cùng với các vị giám mục, linh mục, tu sĩ và giáo dân người Việt Nam tại Italia, khi trở về nhà nghỉ, Ngài bị mệt, được đưa ngay vào bệnh viện cấp cứu. Nhưng do bệnh nặng, đúng 4 giờ 15 phút sáng 7-3-2018 giờ Việt Nam, trái tim Ngài đã ngừng đập, để lại cho mọi người một niềm tiếc thương vô hạn, một nỗi nhớ khôn nguôi.
Tin Đức Tổng Phaolô Bùi Văn Đọc từ trần đến với tôi sáng sớm cùng ngày, khi tôi đang ở Thanh Hóa tham dự lễ trao tặng 500 xe lăn cho những người khuyết tật trong tỉnh, qua Quỹ “Vì trẻ em khuyết tật Việt Nam” mà tôi làm chủ tịch. Tôi quá đỗi bàng hoàng báo tin này đến các vị hữu trách tôi gặp trong tỉnh. Ai cũng thương tiếc, chia sẻ niềm đau xót với tôi và với giáo dân trong Tổng giáo phận. Tôi lập tức gọi điện về cho Ban Thường trực Ủy ban Đoàn kết Công giáo (UBĐKCG) TPHCM đề nghị tổ chức Thánh lễ tri ân, tưởng niệm Ngài vào sáng thứ sáu 9-3-2018 tại nhà thờ Mai Khôi, quận 3, TPHCM. Tham dự Thánh lễ đồng tế hôm ấy có trên 150 linh mục, tu sĩ, đại biểu giáo dân từ 24 ban đoàn kết Công giáo quận, huyện trong TPHCM, thật sốt sắng và cảm động.
Đức Tổng Phaolô đối với tôi là một vị chủ chăn, người cha rất đáng kính. Ngài sinh ngày 11-11-1944 tại Đà Lạt, thụ phong Linh mục ngày 17-12-1970 tại Đà Lạt. Một vị linh mục đã kinh qua công tác mục vụ ở nhiều môi trường, hoàn cảnh khác nhau. Đầu tiên là giáo sư tại Tiểu chủng viện Simon Hòa, sau làm Giám đốc Đại chủng viện Minh Hòa. Giảng dạy tại Đại học Đà Lạt và các đại chủng viện Hà Nội, Huế, TPHCM. Năm 1995, Ngài được cử là Tổng Đại diện Giáo phận Đà Lạt. Ngày 20-5-1994 được tấn phong Giám mục, được bổ nhiệm là Giám mục chính tòa Giáo phận Mỹ Tho với địa bàn là 3 tỉnh: Tiền Giang, Đồng Tháp, Long An. Ngày 28-9-2013 là Tổng Giám mục phó Giáo phận TPHCM. Ngày 22-3-2014, Ngài kế nhiệm Đức Hồng y GB Phạm Minh Mẫn làm Tổng Giám mục chính tòa Tổng Giáo phận TPHCM.
Trong suốt thời gian đảm nhiệm là vị chủ chăn của Tổng Giáo phận TPHCM, Đức Tổng Phaolô luôn thể hiện là một người cha chung, gần gũi với mọi thành phần dân Chúa. Với vẻ mặt phúc hậu, vui tươi, luôn nở nụ cười khi gặp gỡ mọi người, thể hiện tinh thần “Phục vụ trong hân hoan”. Ngài rất quan tâm đến việc chăm lo cho đồng bào nghèo tại thành phố, nhất là khu vực ngoại thành, nơi đó anh chị em di dân, nghèo khó là số đông. Số tín hữu sống xa nhà thờ, số trẻ em thất học vì cuộc sống cha mẹ vất vả cũng không ít, nên Ngài đã kêu gọi mọi thành phần dân Chúa góp tay xây dựng các giáo điểm, mở các lớp học tình thương, các điểm giữ trẻ. Việc làm này được các linh mục, tu sĩ và giáo dân thành phố đồng tình hưởng ứng. Chính vì quan tâm đến người nghèo, Ngài khuyến khích tổ chức Caritas phát triển đến tận các giáo xứ, tổ chức gặp gỡ trợ giúp những người khó khăn, tật bệnh như khám chữa bệnh, mổ mắt miễn phí, tặng xe lăn cho người khuyết tật, thành lập các mái ấm, nhà trung chuyển làm nơi ăn ở miễn phí, có các thiện nguyện viên Caritas đưa đón giúp cho đồng bào các dân tộc vùng cao nguyên nghèo về thành phố chữa bệnh hiểm nghèo. Đức Tổng còn chú tâm đến việc bảo vệ mội trường, nhất là tình hình ô nhiễm, biến đổi khí hâu, an toàn vệ sinh thực phẩm, xây dựng lối sống lành mạnh, văn minh trong một thành phố lớn và đông dân nhất nước. Ngài đã ký kết liên tịch với Ủy ban An toàn giao thông quốc gia về việc phát động giữ gìn trật tự giao thông đường bộ, xây dựng văn hóa giao thông, không choán chiếm lòng lề đường. Ngài cũng đã mở các đợt thường huấn cho các linh mục trong giáo phận về bảo vệ môi trường, thành lập bộ phận chuyên trách. Trong các đợt thăm mục vụ các giáo xứ, Ngài nhắc nhở giáo dân về việc ứng phó với biến đổi khí hậu, không xả rác bừa bãi, giữ vệ sinh trên kênh rạch, chống cách làm ăn gian dối trong chế biến, buôn bán thực phẩm.
Đối với UBĐKCG TPHCM, Ngài chính là nguồn cảm hứng cho các hoạt động kính Chúa yêu nước của đồng bào Công giáo đang “Sống phúc âm giữa lòng dân tộc để phục vụ hạnh phúc của đồng bào”, theo tinh thần Thư chung của Hội đồng Giám mục Việt Nam năm 1980. Hình ảnh vị giám mục rất hãnh diện khi được hiện diện, được rao giảng Tin mừng trong một đất nước Việt Nam, như trong bài giảng năm 2009, nhân chuyến đi AD LIMINA, tại đền thờ Thánh Phaolô ngoại thành Rome, dịp kỷ niệm 2000 năm sinh nhật của Thánh Phaolô, bổn mạng, Ngài nói: “Đã có một thời, cách đây khoảng 50 năm, có rất nhiều người ước ao được hiện diện, được rao giảng Tin mừng Chúa Giuse tại các nước xã hội chủ nghĩa như Liên Xô, các nước Đông Âu, Trung Hoa lục địa mà không được mãn nguyện. Bây giờ, chính chúng tôi, được hiện diện, được rao giảng Tin mừng trong một nước cộng sản, anh chị em hãy khích lệ chúng tôi rao giảng tình yêu của Thiên Chúa bằng “Lời nói và hành động”, cho mọi người, không trừ một ai...”. Kết thúc bài giảng, Ngài nhấn mạnh: “Tại Đền Thánh Phaolô hôm nay, chúng tôi nghe như tiếng thúc giục của vị Tông đồ dân ngoại: Hãy mạnh dạn loan báo Chúa Kitô, đừng sợ, hãy mở toang mọi cánh cửa cho Chúa”.
Ngày 4-6-2014, Đức Tổng đã đến Giáo xứ Tân Hương thuộc Giáo hạt Tân Sơn Nhì, Tổng giáo phận TPHCM để chủ tế Thánh lễ cầu nguyện cho công lý và hòa bình biển Đông, đồng tế với Ngài có linh mục Hạt trưởng Giáo hạt Tân Sơn Nhì Phanxicô Assisi Lê Quang Đăng và 11 linh mục khác. Đây là Thánh lễ cầu nguyện do UBĐKCG TPHCM tổ chức. Tham dự Thánh lễ có khoảng 800 người, gồm: đại diện UBĐKCG thành phố và các quận, huyện, đại diện các Hội đồng mục vụ Giáo hạt Tân Sơn Nhì và giáo dân Giáo xứ Tân Hương. Ngài cũng đã đến dự hội nghị biểu dương người tốt việc tốt của đồng bào Công giáo thành phố, dâng Thánh lễ tại Tòa Báo Công Giáo và Dân Tộc nhân kỷ niệm 35 năm Thư chung 1980 ra đời, dâng Thánh lễ và chủ tọa nghi thức đặt viên đá đầu tiên xây dựng mới tòa soạn báo. Nhiều lần tiếp Ban thường vụ của UBĐKCG TPHCM đến chúc mừng vào các dịp lễ trọng với tình yêu thương của người cha, Đức Tổng ân cần thăm hỏi, khích lệ con cái mình trong việc thi hành bổn phận “Người Công giáo cũng là công dân”.
Với Báo Công Giáo và Dân Tộc, Ngài đọc hàng tuần, mở báo ra là tìm ngay bài viết của Đức cha GB Bùi Tuần, cây viết khỏe và xuất sắc, Đức Tổng tâm tình với Ban thường vụ. Cái băn khoăn của Ngài là khi Đức cha Tuần ngưng bút thì có vị nào tiếp tục? Quay sang Đức cha Giuse Đỗ Mạnh Hùng, Giám mục phụ tá ngồi cạnh, Ngài khuyến khích tôi: “Cha Từ nên mời Đức cha Giuse giúp cho, phần tôi bận nhiều việc lắm”.
Thái độ gần gũi thân thương của vị chủ chăn luôn đồng hành với đoàn chiên trong phục vụ giáo hội và đất nước, là một khích lệ và là nguồn động viên cho anh chị em tín hữu đang hoạt động trong phong trào thi đua yêu nước của đồng bào Công giáo thành phố. Trong những ngày giáp Tết Mậu Tuất vừa qua, khi tiếp đoàn UBĐKCG TP đến chúc mừng, Đức Tổng đã được nghe báo cáo về quá trình diễn ra đại hội các ban ĐKCG quận huyện, tiến tới Đại hội đại biểu người Công giáo TPHCM xây dựng và bảo vệ Tổ quốc sẽ diễn ra vào tháng 9-2018 sắp tới với chủ đề “Đồng hành - Hiệp thông - Phục vụ trong hân hoan”. Ngài hoan nghênh và khích lệ các thành viên hãy cố gắng thể hiện là chứng nhân của Đức Kitô trong đất nước Việt Nam mà người Công giáo còn là số ít. Được lời như mở tấm lòng, quý cha, quý tu sĩ và anh chị em giáo dân hứa với Ngài sẽ tích cực vận động đồng bào Công giáo luôn sống sao để “Người Công giáo tốt cũng là công dân tốt” theo lời Đức Giáo hoàng Bênêdictô XVI huấn dụ. Những tưởng sau ngày đại hội thành công tốt đẹp, anh chị em trong ủy ban sẽ được đến báo cáo kết quả đại hội và ra mắt, xin Ngài chúc lành. Nào ngờ trên chuyến hành hương về với cội nguồn của Hội Thánh, Ngài đã vĩnh biệt chúng ta.
Những người Công giáo thành phố đã mất đi một vị chủ chăn, người cha chung, vị mục tử nhân lành. Chúng tôi nguyện mãi đi theo con đường của Ngài đã đi là: “Phục vụ trong hân hoan” và châm ngôn của đời giám mục Ngài đã chọn: “Chúa là niềm vui của con”.
Đức Tổng Phaolô an nghỉ trong lòng đất mẹ Việt Nam, kế bên ngôi mộ của Đức cố Tổng Giám mục Phaolô Nguyễn Văn Bình, vị tiền nhiệm, vì “Đất nước này là lòng mẹ đã cưu mang chúng ta trong quá trình thực hiện ơn gọi làm con Thiên Chúa” (Thư chung 1980).
Xin ghi nhớ và tri ân Đức Tổng Giám mục Phaolô Bùi Văn Đọc, vị giám mục của niềm vui, luôn kiên trung, nhiệt thành với Hội Thánh và quê hương Việt Nam.
Ngày 13-3-2018
