Trong 2 tháng đầu năm 2024, giá cà phê xuất khẩu đạt 3.146USD/tấn, tăng 44,5% so với cùng kỳ năm 2023, mang về gần 1,4 tỷ USD. Dự báo năm 2024, kim ngạch xuất khẩu cà phê có thể đạt 4,6-5 tỷ USD.
Giá cà phê trong nước cũng ghi dấu mức giá cao nhất trong vòng hơn 30 năm qua với hơn 92.000 đồng/kg, tăng gấp đôi so với cùng kỳ năm ngoái và tăng hơn 30% so với cuối năm 2023.
Cà phê Việt cũng hưởng lợi do các yếu tố thị trường thế giới, do tác động biến đổi khí hậu, thời tiết, El Nino, cà phê robusta bị mất mùa nên sản lượng thiếu hụt gần 20%. Nhưng không thể phủ nhận, Việt Nam là cường quốc sản xuất và xuất khẩu cà phê trên thế giới; nắm giữ vị trí số 2, chỉ sau Brazil về xuất khẩu cà phê và vị trí số 1 về xuất khẩu cà phê robusta. Cà phê Việt đã có mặt ở hơn 70 quốc gia và vùng lãnh thổ.
Với tổng diện tích trồng cà phê khoảng 710.000ha, sản lượng hơn 1,84 triệu tấn, ngành cà phê đã tạo ra việc làm và thu nhập cho trên 600.000 hộ nông dân, với 2 triệu lao động. Nếu tính cả chuỗi giá trị mang lại từ cà phê, thì đóng góp này còn lớn hơn nhiều. Đó là ngành công nghiệp chế biến cà phê, các sản phẩm khác sử dụng nguyên liệu cà phê và hệ thống các cửa hàng, quán cà phê trên toàn quốc đã tạo ra hàng chục triệu việc làm và sinh kế đông đảo cho người dân. Du lịch cà phê và ẩm thực Việt với hương vị cà phê là một đặc sắc hấp dẫn du khách.
Tuy nhiên, cà phê Việt chủ yếu xuất khẩu ở dạng thô. Chuỗi giá trị cà phê còn nhiều bất cập cung - cầu, thiếu bền vững. Cho đến nay cả nước mới có khoảng 186.000ha cà phê có giấy chứng nhận, đạt khoảng 26% tổng diện tích. Sản xuất còn tập trung khai thác lợi thế tự nhiên, chú trọng sản lượng, chưa tập trung gia tăng giá trị sáng tạo, thương hiệu, phát triển xanh và bền vững, chưa chú trọng nhiều đến việc xây dựng hình ảnh thương hiệu. Cà phê xuất thô ra nước ngoài phải “mặc áo” nhãn hiệu ngoại, xẻ đi phần lớn phân khúc giá trị gia tăng. Chưa có nhiều mô hình kết hợp giá trị cà phê với du lịch, thời trang, ẩm thực và các ngành công nghiệp sáng tạo.
Trong khi giá cà phê tăng kỷ lục, thì cũng có nhiều người sản xuất và kinh doanh cà phê bị thua lỗ do thiếu thông tin thị trường, theo thói quen cũ đã bán khống hàng trăm ngàn tấn hoặc găm hàng chờ giá...
Việc lô hàng cà phê nhân xanh hữu cơ đầu tiên của một công ty Việt được xuất khẩu sang thị trường Nhật Bản mới đây là tín hiệu vui, mở ra cơ hội nâng cao giá trị nông sản Việt, đáp ứng tiêu chuẩn quốc tế về xuất khẩu bền vững. Cần phải xem cà phê là sản phẩm quốc gia và cần có chiến lược xây dựng thương hiệu quốc gia. Cần khai thác phân khúc cà phê đặc sản không xuất khẩu mà thị trường trong nước với 100 triệu dân đang là dư địa hấp dẫn cho cà phê Việt.
Câu hỏi mà Bộ trưởng Bộ NN-PTNT Lê Minh Hoan nêu ra tại một hội thảo ở Tây Nguyên mới đây cần có câu trả lời. Tại sao hãng Starbucks đã biến được ly cà phê giá chỉ có 2-3 cent thành sản phẩm cà phê 5-10 USD? Ngoài công nghệ, kỹ nghệ dịch vụ, thương mại, còn có các yếu tố văn hóa, xã hội, trải nghiệm, cảm xúc… mang lại nhiều thú vị cho cà phê.
Cần phải có cách tiếp cận mới để chiếc bánh giá trị cà phê Việt ngày càng lớn thêm. Cần sự tiếp cận tổng thể, sự phối hợp đa ngành và giải quyết liên ngành để cà phê phát triển bền vững trong tương lai. Cần có chương chương trình, kế hoạch, lộ trình cụ thể để mở rộng mã số vùng trồng và cơ sở đóng gói, bao bì đủ điều kiện. Cần sớm hình thành các tổ hợp đủ mạnh để hỗ trợ, chủ động ứng phó, tạo ra giá trị gia tăng dựa trên khai thác hiệu quả các nguồn lực khoa học công nghệ, trí tuệ nhân tạo, đổi mới sáng tạo, chuyển đổi số. Đó chính là dư địa mới cho cà phê Việt.
