Trong ngành bán lẻ, những cửa hàng mậu dịch quốc doanh đã được thay thế bởi siêu thị, cửa hàng, trung tâm thương mại… Ở ngành vận tải, trước đây là các doanh nghiệp nhà nước (DNNN), quốc doanh thì nay là hàng trăm, hàng ngàn DN tư nhân taxi, xe khách, xe hợp đồng, xe du lịch, xe container, xe tải…
Sự tham gia của tư nhân xuất hiện trong rất nhiều lĩnh vực của nền kinh tế, kể cả những khu vực vốn được xem là “sân chơi” riêng của các DNNN hoặc các đơn vị sự nghiệp như: sân bay, cảng biển, hạ tầng giao thông, hàng không, điện lực, y tế, giáo dục, thể thao, điện ảnh, công chứng… Bằng nhiều chính sách, đường lối, quan điểm của Đảng và Nhà nước trong tiến trình đổi mới là tạo điều kiện để kinh tế tư nhân dần trở thành một động lực quan trọng của quá trình phát triển.
Hiện nay, chỉ trừ 20 lĩnh vực đặc thù mà pháp luật quy định độc quyền của DNNN như: sản xuất kinh doanh vật liệu nổ, sản xuất vàng miếng, phát hành tem bưu chính, in đúc tiền…, DN tư nhân được quyền tham gia kinh doanh ở tất cả các lĩnh vực khác. Song, do nhiều rào cản kỹ thuật, DN tư nhân chưa thực sự đầy đủ quyền này. Chẳng hạn, trong lĩnh vực dịch vụ công, rất nhiều dịch vụ đang do các cơ quan nhà nước thực hiện trong quy trình gần như khép kín, gắn với chức năng quản lý nhà nước, có nguy cơ gây ra tình trạng không minh bạch (như vừa cấp phép vừa thẩm định năng lực). Nhiều quy định của luật bị làm biến dạng khi thực hiện; nhiều dịch vụ có tính “đăng ký”, “thông báo” nhưng trên thực tế biến thành “xin - cho”. Các điều kiện cung cấp dịch vụ công do cơ quan nhà nước ban hành và trực tiếp thực hiện, kiểm tra.
Phá bỏ sự độc quyền, bao cấp của Nhà nước, huy động sự tham gia của khu vực tư nhân vào cung cấp dịch vụ công sẽ mang đến nhiều lợi ích. Trước hết, đó là “thoái sức” bộ máy nhà nước khỏi lĩnh vực dịch vụ công không cần thiết, thu gọn bộ máy để tập trung thực hiện chức năng cốt lõi. Thứ hai, minh bạch hóa và tránh chồng chéo, ngăn ngừa “xung đột lợi ích”. Thứ ba, sự tham gia của tư nhân sẽ tạo ra cạnh tranh giúp nâng cao chất lượng các dịch vụ công. Cuối cùng là huy động được nhiều nguồn lực trong xã hội, từ khu vực tư nhân đầu tư vào dịch vụ công. Một số lĩnh vực có chuyển biến quan trọng cũng từ nguồn lực tư nhân như y tế, giáo dục, thể thao hay một số dịch vụ rất đặc thù như công chứng, đăng kiểm…
Kinh nghiệm thế giới cũng như thực tiễn tại Việt Nam thời gian qua cho thấy, để tư nhân tham gia cung cấp dịch vụ công không có nghĩa Nhà nước không làm gì, không còn vai trò gì. Theo khảo sát của Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam và Ngân hàng Thế giới thực hiện cách đây vài năm, hầu hết những người được hỏi đều tin tưởng vào nền kinh tế thị trường mà ở đó, các DN tư nhân đóng vai trò chính trong việc cung cấp hàng hóa, dịch vụ. Tuy nhiên, kết quả khảo sát cũng cho thấy, nhiều ý kiến lo ngại về những nguy cơ khi tư nhân tham gia cung cấp dịch vụ công như: có thể tăng giá dịch vụ, khó kiểm soát chất lượng, nguy cơ lừa đảo, gian dối trong kinh doanh…
Do vậy, Nhà nước phải đặt ra quy định, tiêu chuẩn, tổ chức thực thi, giám sát thực thi các quy định, tiêu chuẩn, giải quyết tranh chấp. Nhà nước phải đại diện cho người dân, nền kinh tế, lợi ích chung để thúc đẩy, giám sát và quản lý các nhà cung cấp dịch vụ. Nhiệm vụ của các bộ ngành, địa phương không phải là làm dịch vụ, không tự mình “vừa đá bóng vừa thổi còi” mà phải tập trung vào việc xây dựng thể chế để thị trường có thể vận hành hiệu quả.
