Làng văn minh
Mặt tiền làng Trung Bính nằm giữa động cát hướng sông Nhật Lệ, lưng hướng biển Đông. Những bậc cao niên nói, đồi cát của làng cao như ngọn bút, có bàu nước ngọt như nghiên mực mà từ 19 hộ dân của “lục tánh gia tiên” (6 họ khai khẩn) từ hơn 300 năm trước đã tạo ra bề dày học hành đỗ đạt khoa bảng đáng nể trọng.
Ông Nguyễn Thanh Bình, Trưởng thôn Trung Bính, kể: “Sử làng tui dày như động cát, đầu tiên là 6 họ từ Thanh Hóa theo chúa Nguyễn vào lập làng. Thế đất được tổ tiên chọn phát về học hành khoa cử nên những làng khác còn gọi Trung Bính là làng Cậu vì nơi đây có nhiều cậu cử. Năm 1868 đã xuất hiện những anh tài thi cử đỗ đạt như cụ Phạm Xứng đỗ cử nhân được giữ chức Thượng thư bộ Binh kiêm bộ Hình. Cụ Huỳnh Côn đỗ tú tài năm 17 tuổi thì năm 1877 đỗ cử nhân được giữ chức bộ Lễ và bộ Học. Vậy nên dân gian trong vùng mới có câu đối dọc sông Nhật Lệ: Trung Bính tứ Thượng thư/Văn La song hiệp biện. Bên kia sông là làng Văn La cũng học hành khoa bảng mà đối đẳng với Trung Bính là vậy”.
Trung Bính là làng sông nước thuộc xã Bảo Ninh, là một trong 7 thôn nhưng không chọn nghề biển làm chính mà chủ yếu học hành khoa cử. Vậy nên những bậc cao niên vẫn kể, ngày xưa người Trung Bính văn hay chữ tốt, đỗ đạt nhiều cử nhân, giữ chức quan khắp nơi trong thiên hạ nhà Nguyễn nên làng khá văn minh, nhà dân được quy hoạch 3 dãy, các dòng họ xây dựng từ đường một cụm cho dễ khói hương, thuận đường đi lại sát đình làng để muôn đời nhớ mãi tiền nhân khai canh lập đất.
Lần giở từng trang ghi chép, cụ Nguyễn Thanh Bình nói: “Từ ngày đi theo Đảng, theo Bác Hồ, làng Trung Bính có thêm một chương sử mới. Hồi kháng Pháp, Trung Bính là nơi xuất hiện tổ chức cách mạng đầu tiên để gieo các hạt giống đỏ trong vùng. Ban đầu là nhóm đọc sách báo tiến bộ, sau đó trở thành nòng cốt của phong trào truyền bá chữ quốc ngữ. Những cái tên tiêu biểu của ý chí cách mạng thời này dân làng còn nhớ như in là 2 anh em Phạm Khuông Tương và Phạm Dụng Hanh… Riêng liệt sĩ Phạm Dụng Hanh đã được Nhà nước truy tôn danh hiệu Anh hùng Lực lượng vũ trang nhân dân. Thời chống Mỹ, Trung Bính cống hiến nhiều liệt sĩ, trong đó điển hình là hình ảnh Mẹ Suốt anh hùng chèo đò chở quân đêm ngày. Cùng đó là Đảng, Nhà nước đã phong 4 Mẹ Việt Nam anh hùng là người làng”.
Truyền thống hiếu học
Theo cụ Nguyễn Thanh Bình, sau hơn 300 năm, từ 6 dòng họ khai khẩn, đến nay Trung Bính gom góp sức vóc của 33 dòng họ với 419 hộ dân với 1.450 khẩu, không còn hộ nghèo, hộ cận nghèo chỉ còn 1, do đây là đối tượng chính sách sức khỏe ốm đau liên miên. Lần giở cuốn sổ ghi chép, Trưởng thôn Nguyễn Thanh Bình nói: “Từ chỗ thu nhập 25-30 triệu đồng mỗi lao động trong năm 2004 thì nay thu nhập đạt cao từ 80-100 triệu đồng/lao động. Hơn 90% nóc nhà của dân là cao tầng và kiên cố với đủ các tiện nghi sinh hoạt hiện đại. Tuy là làng biển nhưng Trung Bính có số dân tham gia nghề biển chỉ 40%, nhờ học hành, làm dịch vụ, buôn bán nên số hộ giàu và khá chiếm hơn 90%. Cái ăn không còn lo như những năm xưa mà bây giờ người thôn Trung Bính lo làm sao phát triển cả thể chất, trí tuệ cho thế hệ con cháu, nhằm phát triển hơn nữa kinh tế của làng, của từng hộ cá thể góp phần xây dựng quê hương bền vững hơn, giàu có hơn”.
Ông Nguyễn Ngọc Hiếu, Chủ tịch UBND xã Bảo Ninh phấn khởi: “Làng Trung Bính đi đầu trong phong trào xây dựng nông thôn mới. Với bề dày truyền thống lịch sử đáng nể nên kêu gọi người dân là trên dưới một lòng bà con nghe theo. Người dân ở đây đã đóng góp gần 2 tỷ đồng để làm điện chiếu sáng, đường giao thông, nhà văn hóa… đủ thấy bà con chăm lo đời sống sinh hoạt làng quê mạnh mẽ như thế nào”.
Vào Trung Bính, ngoài những đình làng hoặc từ đường cổ kính của các dòng họ thì quy hoạch đường sá của làng trên cát theo từng dãy người xưa để lại vẫn được con cháu kế thừa, tôn trọng và phát triển vượt trội so với những làng khác trong vùng. Khi nói về phong trào học tập, Trưởng thôn Nguyễn Thanh Bình nêu: “Làng tui năm nào cũng có gần 10 em đậu các trường đại học lớn như trường y, học viện quân sự, các trường kinh tế lớn. Có nhiều gia đình cha mẹ học lớp 7, lớp 8 nhưng nuôi đến 3 đứa con học đại học, đó là nhà ông Nguyễn Bình, có 4 đứa con thì 3 đứa con gái học đại học, đứa con trai út đang học lớp 10 cũng theo chân các chị về đường học hành. Làng tui ngày nay cuộc sống khấm khá, nên bà con càng đầu tư lớn cho con cháu học hành”. Trung Bính ngày nay hậu thế đang noi đường phát triển thôn quê thêm trù mật.
