Xã Kỳ Anh (nay là phường Bàn Thạch, TP Đà Nẵng) cách trung tâm tỉnh Quảng Nam (trước đây) khoảng 5km về hướng Đông – Bắc.
Trong giai đoạn chống Mỹ cứu nước ác liệt nhất trên chiến trường Quảng Nam (1964 – 1975), trên địa bàn huyện Bắc Tam Kỳ (trước đây), cuộc chiến đấu của quân và dân Kỳ Anh diễn ra vô cùng quyết liệt.
Đảng bộ và nhân dân xã Kỳ Anh quyết tâm xây dựng hệ thống địa đạo, mở ra hệ thống hầm bí mật trong lòng đất để trụ bám, đánh địch.
Tháng 1-1965, cán bộ và nhân dân xã Kỳ Anh đã đào thử nghiệm địa đạo với chiều dài 25m dọc theo các vườn tre. Tháng 5-1965, bắt đầu triển khai trên diện rộng và đào liên tục đến năm 1968, một số đoạn được đào đến năm 1969.
Địa đạo được đào bí mật với hình dạng như ô bàn cờ, quanh co, uốn khúc nhiều ngõ ngách và có chiều dài khác nhau tùy theo địa thế của mỗi thôn. Địa đạo có chiều rộng 0,8 – 1m, cao khoảng 1,2 – 1,5m.
Khác với địa đạo Vịnh Mốc hay Củ Chi, địa đạo Kỳ Anh được đào ở vùng cát, do đó phải đào xuyên xuống tầng đất cứng mới khỏi sụp lở, nghĩa là phải có bề dày trên 2m. Khó nhất là những đoạn xuyên qua suối, hồ nước, nhà dân.
Ông Huỳnh Kim Ta (66 tuổi, trú làng Thạch Tân, phường Bàn Thạch) cho biết, địa đạo nằm ngay trong lòng xóm làng nên được người dân giấu kín và bảo vệ suốt những năm kháng chiến.
Vị trí đào địa đạo chỉ cách trụ sở chính quyền ngụy 7km và cách nơi quân Mỹ đóng quân khoảng 2km, nên nơi đây được xem là vùng chiến lược của cách mạng, đóng vai trò hết sức quan trọng.
Địa đạo được khởi nguồn từ đình làng Thạch Tân hơn 300 năm tuổi. Dưới nền đình là hầm cứu thương, hầm trữ lương thực. Từ đây, các ngách của địa đạo dẫn đi các hướng khác nhau.
Nhờ có địa đạo Kỳ Anh mà nhân dân trong xã đã giữ vững vùng giải phóng, nuôi giấu, che chở lực lượng cách mạng và làm bàn đạp mở rộng tấn công địch.
“Vì có vị trí quan trọng, nên trong chiến tranh, nơi đây thường bị địch đánh phá rất ác liệt khiến nhà cửa, làng mạc bị tàn phá nghiêm trọng. Thời đó, làng chỉ có 140 hộ với hơn 600 nhân khẩu, nhưng có đến 203 liệt sĩ và 59 bà mẹ Việt Nam anh hùng”, ông Ta kể.
Hệ thống địa đạo Kỳ Anh là một công trình lịch sử, biểu tượng sáng ngời của chủ nghĩa anh hùng cách mạng. Là một trong nhiều điển hình sáng tạo đường lối chiến tranh nhân dân của Đảng ta.
Mỗi tấc đất, mỗi hàng cây, ngõ xóm của địa đạo đều thấm máu, mồ hôi, công sức và chiến công của đồng bào, cán bộ, chiến sĩ xã Kỳ Anh.
Đến năm 1997, địa đạo Kỳ Anh được Bộ Văn hóa – Thông tin (nay là bộ Văn hóa – Thể thao – du lịch) công nhận là di tích lịch sử cấp Quốc gia.
Ông Lê Ngọc Dương, Phó Bí thư thường trực Đảng ủy phường Bàn Thạch cho biết, địa đạo Kỳ Anh là một địa chỉ đỏ đặc biệt trên địa bàn phường. các trường học và Đoàn thanh niên thường xuyên tổ chức lễ kết nạp Đội viên, Đoàn viên tại khu vực này.
Phó Bí thư thường trực Đảng ủy phường Bàn Thạch thông tin, TP Tam Kỳ trước đây cũng như phường Bàn Thạch hiện nay cũng đầu tư tôn tạo để phát huy hết các giá trị của di tích.
Để từ đây, trở thành một điểm bảo tồn di tích trên địa bàn cũng như một địa chỉ đỏ để giáo dục truyền thống cách mạng cho các thế hệ. Hiện nay, khu vực địa đạo đã được địa phương đưa vào thành một điểm trên bản đồ du lịch để quảng bá người dân trong và ngoài nước.
“kỷ niệm 78 năm Ngày Thương binh – Liệt sĩ, Đảng bộ phường đã tổ chức nhiều đợt thăm hỏi các đối tượng chính sách trên địa bàn phường, trong đó có các thôn, khối phố thuộc địa đạo Kỳ Anh. Cũng trong dịp này, địa phương tổ chức viếng hương, thắp nến tri ân tại khu vực di tích địa đạo Kỳ Anh”, ông Lê Ngọc Dương thông tin thêm.
>>>Một số hình ảnh của địa đạo Kỳ Anh:
