Các nước Nhật Bản, Thái Lan đang sử dụng tốt ưu thế này lên từng sản phẩm, nên giá trị nông sản của họ nâng cao rất nhiều. Trong khi đó, nhiều nông sản Việt Nam đã được cấp chứng nhận chỉ dẫn địa lý nhưng vẫn chưa khai thác hết hiệu quả.
Không nên chạy theo số lượng
Theo bà Vũ Thị Hiếu Đông, Giám đốc Sở Khoa học và Công nghệ tỉnh Sóc Trăng, sản phẩm gạo ST 24 của Công ty Hồ Quang tại Sóc Trăng có danh tiếng là loại gạo dẻo thơm, đang được thị trường ưa chuộng, nhưng lúc nào cũng trong tình trạng cung không đủ cầu. Gạo ST 24 được xem là sản phẩm được bảo hộ chỉ dẫn địa lý của tỉnh Sóc Trăng. Khi mang giống đi trồng thử nghiệm với cùng một kỹ thuật tại một số khu vực địa phương lân cận thì không có được chất lượng mong muốn như loại lúa ST tại Sóc Trăng. Từ đó cho thấy, giống ST 24 nếu trồng tại các địa phương khác ở đồng bằng sông Cửu Long thì chất lượng không được như trồng ở Sóc Trăng. Do được thị trường ưa chuộng, trong khi chưa mở rộng được diện tích trồng nên loại gạo này sản xuất không đủ cung ứng cho thị trường. Tuy được chính quyền địa phương hỗ trợ nhiều, nhưng công ty chưa có được giải pháp để mở rộng diện tích vùng trồng.
Ông Phạm Minh Quang, Phó Giám đốc dự án Mekong Business Initiative (MBI), cho rằng nếu doanh nghiệp chỉ chạy theo số lượng mà không quan tâm chất lượng thì ngành nông nghiệp Việt Nam sẽ luôn trong tình trạng phải “giải cứu”, nông dân không giàu lên và khó xây dựng được thương hiệu quốc gia. Ông Quang lấy ví dụ về gạo Jasmine của Campuchia chỉ làm 1 vụ/năm, nhưng rất chất lượng. Về gạo thơm, người tiêu dùng nước ngoài chủ yếu biết đến gạo của Thái Lan, Campuchia…, trong khi Việt Nam mỗi năm 2 - 3 vụ với năng suất hơn gấp nhiều lần, nhưng thương hiệu lại khá mờ nhạt trên thị trường quốc tế.
Cần tận dụng chỉ dẫn địa lý
Ông Phạm Minh Quang cho biết thêm, để nông sản Việt có giá trị cao hơn, nên hạn chế sản xuất đại trà. Bên cạnh đó, việc trồng và phân phối cần tuân theo các tiêu chuẩn an toàn trong nước, ngoài nước và đơn đặt hàng. Việc này cũng khắc phục được “điệp khúc” được mùa mất giá ở các sản phẩm nông sản trong thời gian qua. Quan trọng hơn là cần xây dựng được thương hiệu quốc gia cho nông sản để doanh nghiệp theo đó phát triển sản xuất. Việc này cần có sự vào cuộc của cả Nhà nước và những doanh nghiệp lớn. Chỉ khi có thương hiệu quốc gia, nông sản Việt mới có giá trị cao và vào được thị trường quốc tế. Việc xây dựng, phát triển và quản lý chỉ dẫn địa lý góp phần nâng cao hiệu quả kinh tế - xã hội, nhận thức của người sản xuất và tiêu dùng đối với sản phẩm mang chỉ dẫn địa lý. Chỉ dẫn địa lý cũng góp phần thúc đẩy hoạt động liên kết vùng để phát triển các sản phẩm chủ lực liên tỉnh, liên vùng, nâng cao khả năng cạnh tranh, giá trị sản phẩm trên thị trường trong và ngoài nước.
Đồng quan điểm này, ông Bùi Huy Bình, Giám đốc điều hành Công ty cổ phần Giải pháp và dịch vụ truy xuất nguồn gốc TraceVerified, cũng cho rằng sản xuất nông nghiệp không phải cứ nhiều là tốt. Sự tham gia của công nghệ vào nông nghiệp để nâng cao giá trị sản xuất, xây dựng thương hiệu cho sản phẩm là rất cần thiết. Công nghệ sẽ kết nối các khâu trong sản xuất, cung ứng, giúp quá trình này minh bạch, hiệu quả hơn và mang lại niềm tin cho người tiêu dùng khi sản phẩm có nguồn gốc rõ ràng, đạt tiêu chuẩn.
Một số ý kiến cho rằng, đăng ký chỉ dẫn địa lý là việc cần thiết trong quá trình xây dựng thương hiệu nông sản, là yêu cầu bắt buộc khi đưa sản phẩm nông nghiệp vào các chuỗi phân phối hiện đại hiện nay. Sản phẩm có chỉ dẫn địa lý sẽ gia tăng cơ hội xuất khẩu, dễ dàng tiếp cận những thị trường khó tính, nhất là thị trường EU. Do đó, cần nâng cao truyền thông cho người dân và cả cấp quản lý để xã hội hiểu hơn về vai trò, tác dụng của việc đăng ký chỉ dẫn địa lý cũng như việc xây dựng, phát triển thương hiệu.
Đồng thời, các ngành nên sớm xúc tiến việc đăng ký bảo hộ chỉ dẫn địa lý ra nước ngoài cho những nông sản đã đăng ký bảo hộ trong nước. Tuy nhiên, quá trình xây dựng và quản lý chỉ dẫn địa lý vẫn gặp nhiều khó khăn, từ hoạt động xây dựng hồ sơ đăng ký đến xây dựng thể chế, huy động nguồn lực, sự phối hợp giữa các cơ quan, tổ chức trong quản lý, quảng bá và nâng cao hiệu quả của các chỉ dẫn địa lý đã được Nhà nước bảo hộ. Chính vì vậy, để chỉ dẫn địa lý phát huy được hiệu quả, cần có sự tham gia chủ động của các cơ quan quản lý địa phương, doanh nghiệp, người dân trong khu vực địa lý, sự hiểu biết về chỉ dẫn địa lý và các vấn đề có liên quan, cũng như các quy định trong quản lý và sử dụng chỉ dẫn địa lý của các chủ thể tham gia.
