Để dạy và học trực tuyến hiệu quả - Bài 2: Văn hóa học đường thời học trực tuyến

Sau các xung đột xảy ra gần đây giữa thầy và trò, tình trạng lớp học bị quấy nhiễu, các trường bắt đầu quan tâm, thiết kế, xây dựng các quy tắc ứng xử trong dạy, học online.

Cần có quy tắc ứng xử 

PGS-TS Trần Thiên Phúc, Phó Hiệu trưởng Trường ĐH Bách khoa (ĐH Quốc gia TPHCM), phân tích, việc giảng dạy online có nhiều khó khăn trong truyền đạt, nhất là khi thầy, trò không thể sử dụng ngôn ngữ cơ thể và đôi mắt để giao tiếp. Sự mất tập trung khi phải tham gia lớp online trong thời gian dài đối với người học là một vấn đề lớn phải giải quyết (theo nhiều chuyên gia, thời gian này thường giới hạn ở mức không quá 40-60 phút liên tục). Chất lượng đường truyền kém cũng là yếu tố ảnh hưởng lớn đến tâm lý của người học và giảng viên khi liên tục bị ngắt quãng trong giao tiếp. Những trục trặc về âm thanh, hình ảnh… dễ gây ảnh hưởng lớn đến tâm lý của thầy và trò.  

Do đó, để tránh những xung đột, cần chuẩn bị tâm lý và hạ tầng kỹ thuật thật tốt cho các bên liên quan. Cần xây dựng bộ quy tắc ứng xử trong nhà trường và truyền thông thật tốt để xây dựng một chuẩn mực chấp nhận được cho mọi thành viên. Trường ĐH Bách khoa đã xây dựng quy tắc ứng xử nói chung trong môi trường trường học. Bộ quy tắc này đang được xây dựng cụ thể hơn, đáp ứng đặc thù của hoạt động giảng dạy - học tập  online.

Theo GS-TS Huỳnh Văn Sơn, Hiệu trưởng Trường ĐH Sư phạm TPHCM, học online ở các em nhỏ có thể dẫn đến những ảnh hưởng khác như các vấn đề bệnh lý về mắt, về cơ thể. Một số em ngồi học lâu dễ có cảm giác uể oải, thậm chí xuất hiện những “triệu chứng giả” về mặt cơ thể mệt mỏi, bệnh tật… Học sinh lớn tuổi và sinh viên có thể bị ảnh hưởng bởi kiểu giao tiếp gián tiếp và biến nó thành thói quen, sự ứng xử của chính mình. Từ đây, hệ lụy về giao tiếp đồng đẳng, cào bằng trên môi trường online có thể xảy ra. Nói thế để khẳng định, thay vì trách học sinh, sinh viên, chúng ta cần xem lại đã trang bị cho các em kỹ năng gì để học online?, bao nhiêu học sinh có thể làm chủ môi trường này?

Đội ngũ giáo viên, giảng viên cũng không ngoại lệ. Có thể vì chưa làm chủ phần mềm, hay những áp lực khi giảng online và sự giản đơn hóa về nhận thức khi sử dụng kênh online, dẫn đến khả năng một số giáo viên dễ dãi đôi phần khi dạy online hoặc xuề xòa một chút, khiến nhiều hệ lụy phát sinh… Thực tế cho thấy, sự chuẩn mực bị ảnh hưởng có thể tạo ra khá nhiều vấn đề trong tương tác về sau. 

Ứng xử văn minh 

Dưới góc nhìn của xã hội học, chuyên gia Lê Minh Tiến, Trường ĐH Mở TPHCM, cho rằng: Từ năm 2020 đến nay, việc dạy, học online tại các trường ĐH, CĐ và cả bậc THPT không còn mới mẻ ở nước ta. Dù dạy, học online còn nhiều hạn chế nhưng trong bối cảnh dịch bệnh, đây vẫn là phương thức dạy và học thích hợp nhất. Việc thầy, trò có những ngôn từ không phù hợp khi dạy, học online dù chỉ là thiểu số nhưng vẫn cần khắc phục sớm. 

Chuyên gia Lê Minh Tiến phân tích: So với việc dạy trực tiếp tại lớp, việc dạy online tạo nhiều áp lực và căng thẳng hơn cho thầy cô, vì các buổi học đều có ghi hình để lưu giữ cũng như giúp người học có thể xem lại bài học. Người dạy gần như chỉ tập trung vào việc truyền đạt nội dung. Thầy cô chỉ độc thoại trước màn hình, không thể đi lại như đứng lớp - một cách làm giảm căng thẳng. Điều này cộng với những diễn biến phức tạp của dịch bệnh dễ khiến thầy cô căng thẳng tâm lý hơn. Do đó, họ dễ có những lời nói, ứng xử bộc phát và không đẹp như chúng ta đã thấy. 

Người học cũng có những căng thẳng như vậy. Nhiều môn dù học trực tiếp còn khó tiếp thu, huống chi học online. Khi không hiểu bài và không đáp ứng được yêu cầu của thầy cô, sự bất mãn nơi người học là điều chúng ta có thể thông cảm. Học online, các em cũng không có cơ hội “học từ bạn” một cách nhanh chóng và dễ dàng như khi học trực tiếp. Học kiểu “cô độc” như thế cũng là một yếu tố gây ức chế cho người học.

Tuy nhiên, phải thừa nhận rằng chúng ta đang thiếu những quy tắc ứng xử khi tham gia dạy, học online. Đây là một bất cập chung của Việt Nam vì từng bị xếp vào nhóm các quốc gia có ứng xử kém khi tham gia mạng xã hội. Ứng xử kém khi tham gia mạng xã hội đã chuyển sang ứng xử kém khi tham gia học online như một thói quen. Vì vậy, các trường nên nhanh chóng ban hành hướng dẫn các quy tắc dạy, học online cho giảng viên và sinh viên. Các quy tắc này giúp cho người dạy, người học ý thức được rằng mình đang ở trong môi trường giáo dục và mình là tầng lớp trí thức nên phải luôn có cách ứng xử văn minh, không chỉ trong việc dạy, học online mà còn trong đời sống thường nhật. Thói quen ứng xử văn minh trong đời thường, nếu được thiết lập, sẽ chuyển thành ứng xử văn minh trên mạng xã hội nói chung và dạy, học online nói riêng. Có như thế, văn hóa học đường, tinh thần tôn sư trọng đạo mới được duy trì và phát triển bền vững như khi dạy, học trực tiếp. 

Theo cô Bùi Minh Tâm, Hiệu trưởng Trường THPT Lương Thế Vinh (quận 1), trong quá trình triển khai dạy, học online, giáo viên cần tạo cho mình thái độ lạc quan để sẵn sàng vượt khó, từ đó tạo được nguồn năng lượng tích cực lan tỏa cho học sinh, đồng nghiệp và cả phụ huynh. Không nên quan niệm “người trẻ thường ít kinh nghiệm” mà nên chủ động chia sẻ kinh nghiệm để trau dồi chuyên môn, qua đó tiếp thu những cách làm hay từ đồng nghiệp.

Với cô Trần Thanh Vân Anh, Trường THPT Lương Thế Vinh, nhiều giáo viên hiện nay đang hiểu sai rằng dạy, học online là phải giỏi công nghệ, biết nhiều phần mềm dạy học. Thực tế, giáo viên không cần quá giỏi công nghệ, tìm hiểu tất cả phần mềm dạy học. Thay vào đó, giáo viên cần tìm được công cụ phù hợp, duy trì cho mình trạng thái tinh thần tốt nhất, xuất hiện trước học sinh với gương mặt tươi cười thì hiệu quả dạy học sẽ tăng lên rõ rệt.