Lo tích trữ nước ngọt
“Đã vào mùa mưa mà phía thượng nguồn sông Mê Công chưa thấy dấu hiệu nước lũ đổ về như mọi năm. Số liệu đo đạc mực nước ở các trạm dọc sông cho thấy tất cả mực nước đều nằm rất thấp so với cùng thời kỳ. Có hai nguyên nhân: Thứ nhất, năm nay hiện tượng El Nino trở lại khu vực, lượng nước mưa khá thấp. Thứ hai, chuỗi 8 đập thủy điện ở Trung Quốc đều đồng loạt tích nước vào các hồ chứa, lượng nước xả về hạ lưu rất ít.
Ngoài ra, ở Lào, đập thủy điện Xayabury cũng đóng các cửa van để tích nước chạy thử các tổ máy. Điều này khiến nước về hạ lưu cực kỳ thấp”, PGS-TS Lê Anh Tuấn, Phó Viện trưởng Viện Nghiên cứu biến đổi khí hậu (Trường ĐH Cần Thơ), nhận định.
Nước lũ gần như không về, nước mặn bắt đầu xâm nhập vào vùng Tứ giác Long Xuyên. UBND tỉnh Kiên Giang đã quyết định cho tạm dừng lưu thông qua kênh Rạch Giá - Hà Tiên, trên địa bàn xã Hòa Điền, huyện Kiên Lương để đắp đập ngăn mặn kéo dài đến hết mùa khô 2019-2020 (khoảng tháng 7-2020).
Đây được xem là giải pháp “tình thế đột xuất” trong gần 20 năm qua mà UBND tỉnh Kiên Giang phải ban hành để giữ nước ngọt, ngăn mặn phục vụ sản xuất lúc vụ hè thu 2019 cho vùng Tứ giác Long Xuyên.
Hiện huyện Kiên Lương và Sở NN-PTNT Kiên Giang đang theo dõi chặt tình hình xâm nhập mặn để chủ động triển khai các giải pháp ứng phó kịp thời, hiệu quả. Cùng lúc này, tại tỉnh Hậu Giang địa phương giáp ranh với tỉnh Kiên Giang cũng đang khẩn trương triển khai các biện pháp để lo tích nước ngọt ngay từ lúc này.
“Trước mắt chúng tôi đã đề xuất với tỉnh sớm cung cấp kinh phí để ngành nông nghiệp triển khai nạo vét các tuyến kinh xung yếu để tạo nguồn trữ nước ngọt, chủ động ứng phó với mùa hạn - mặn khốc liệt tới đây. Ngành nông nghiệp theo dõi diễn biến chặt mặn xâm nhập từ biển Tây để chủ động thông báo kịp thời cho người dân”, ông Trần Chí Hùng, Giám đốc Sở NN-PTNT tỉnh Hậu Giang, cho biết.
Theo ông Hùng, hiện nay tỉnh đang khẩn trương triển khai xây dựng hồ chứa nước ngọt tại huyện Vị Thủy với kinh phí khoảng 165 tỷ đồng. Dự kiến sẽ hoàn thành trong mùa khô 2019-2020. Tại Bến Tre cũng vừa khánh thành đưa vào sử dụng dự án hồ chứa nước ngọt huyện Ba Tri với 60ha.
Công trình hồ chứa gần 1 triệu mét khối nước ngọt thô, phục vụ sinh hoạt cho hơn 200.000 người, hàng trăm cơ sở sản xuất và hơn 150 trụ sở văn phòng, trường học… tại 24 xã, thị trấn trên địa bàn huyện Ba Tri và các vùng phụ cận của tỉnh Bến Tre sử dụng trong mùa khô.
Cần dự báo sớm và kịp thời
“Chúng tôi quan sát thấy mực nước sông Mê Công tại Vientiane, Lào đang thấp kỷ lục so với tất cả các năm trước. Mực nước này có nghĩa là tình hình mùa lũ năm nay ở ĐBSCL sẽ rất thấp và về rất muộn. Sang mùa khô đầu năm 2020, xâm nhập mặn ven biển ĐBSCL sẽ vào sâu trong đất liền, cần cảnh báo sớm để tránh thiệt hại”, Thạc sĩ Nguyễn Hữu Thiện, chuyên gia độc lập về sinh thái Mê Công nhận định.
Trong khi đó PGS-TS Lê Anh Tuấn, Phó Viện trưởng Viện Nghiên cứu biến đổi khí hậu (Trường ĐH Cần Thơ), bức xúc: “Đúng ra, ngày từ đầu năm, các cơ quan quản lý tài nguyên và liên quan đến sản xuất nông nghiệp, dân sinh từ trung ương đến các tỉnh phải có những dự báo sớm dựa vào các mô hình phỏng đoán trên thế giới và khu vực để có những chỉ đạo và khuyến cáo cho người dân”.
Chắc chắn việc kiệt nước sẽ ảnh hưởng đến canh tác nông nghiệp, cấp nước sinh hoạt, lượng thủy sản giảm sút, phù sa ít đi và các tác động lớn đến hệ sinh thái khu vực.
“Về ngắn hạn, như tình hình hiện nay, cần giảm các diện tích canh tác lúa ở những vùng gò cao, các vùng ven biển, chuyển một phần diện tích trồng lúa sang những cây trồng cạn ít tiêu thụ nước hoặc chuyển sang nuôi trồng thủy sản. Khuyến khích và hỗ trợ nông dân tìm mọi cách trữ nước ở các vùng trũng như lung đìa, ao hồ, các kênh mương… và các lu chứa, bể chứa nước mưa. Người dân cần sử dụng nước tiết kiệm và hiệu quả. Chính quyền nên xem khô hạn là dạng thiên tai cần trợ giúp. Có thể đề xuất ngân hàng cho nông dân vay mua vật dụng trữ nước với lãi suất thấp hoặc không lãi, ngoài ra vận động các tổ chức, nhà hảo tâm, doanh nghiệp tham gia cung cấp phương tiện trữ nước cho cộng đồng”, PGS-TS Lê Anh Tuấn đề xuất.
Về dài hạn, cần vận dụng các biện pháp ngoại gian, luật pháp và kinh tế để yêu cầu các quốc gia thượng nguồn phải xem Mê Công là dòng sông chung cho khu vực. Các nước phải có trách nhiệm chia sẻ nguồn tài nguyên chung này. Ngược lại các nước hạ nguồn có thể tạo những điều kiện phát triển kinh tế giao thương cho các nước nói trên.
Thạc sĩ Nguyễn Hữu Thiện, chuyên gia độc lập về sinh thái Mê Công, đề xuất: Về lâu dài, cần khôi phục không gian của dòng Mê Công, để nước có thể vào lại ruộng đồng, bắt đầu bằng việc giảm bớt một vụ lúa trong mùa lũ ở Tứ giác Long Xuyên và Đồng Tháp Mười.
Lũ vào được hai vùng này thì sang mùa khô đồng bằng sẽ bớt khô hạn và xâm nhập mặn sâu. Nghị quyết 120/NQ-CP của Chính phủ về Phát triển bền vững ĐBSCL thích ứng với biến đổi khí hậu đã chỉ rõ, sản lượng lúa không còn là ưu tiên mà chất lượng mới quan trọng.
