Công trình đầu tiên ở Tây Nguyên
Ngược dòng thời gian, ngày 1-11-1899, Toàn quyền Đông Dương Paul Doumer ký Nghị định thành lập tỉnh Đồng Nai Thượng và 2 trạm hành chính tại Tánh Linh (Bình Thuận) và cao nguyên Lang Biang (Đà Lạt và vùng lân cận ngày nay). Tỉnh Đồng Nai Thượng khi đó gồm thượng lưu sông Đồng Nai tiếp giáp với Nam Kỳ và Campuchia.
Để chuẩn bị hạ tầng cho tỉnh lỵ đặt tại Djiring (trung tâm thị trấn Di Linh, huyện Di Linh ngày nay), Tòa thị chính tỉnh Đồng Nai Thượng được xây dựng ngay từ năm 1900 theo lệnh của Toàn quyền Đông Dương Paul Doumer. Theo ghi chép, kiến trúc sư và kỹ sư trắc địa người Pháp là ông Cunhac đã chịu trách nhiệm thiết kế Tòa thị chính. Để hoàn thành công trình này, người Pháp đã huy động một lực lượng lao động lớn từ đồng bào K’Ho bản địa. Vật liệu nặng như sắt, thép, gạch, ngói được vận chuyển bằng sức người từ Bình Thuận lên, băng qua những cung đường rừng núi hiểm trở. Mỗi người bị bắt làm “xâu” thời ấy phải xuống Bình Thuận, gùi các loại vật liệu như sắt, thép, gạch, ngói… trên lưng, vượt qua quãng đường rừng hơn 90km, trong đó có đèo Gia Bắc cao hơn 1.200m.
“Với thiết kế 8 phòng, cao 2 tầng, diện tích sử dụng khoảng 200m2. Trên đỉnh Tòa thị chính tỉnh Đồng Nai Thượng nhô cao một ngọn tháp tựa như chiếc đồng hồ hình hộp chữ nhật đứng, mang phong cách kiến trúc cổ điển châu Âu. Sau 3 năm xây dựng, công trình chính thức hoàn thành vào năm 1903. Đây là công trình kiến trúc gắn với quá trình hình thành và phát triển của huyện Di Linh. Nếu xét về niên điểm thì Tòa thị chính tỉnh Đồng Nai Thượng thuộc loại cổ nhất ở Tây Nguyên, trước cả Dinh Tỉnh trưởng Đắk Lắk (xây dựng năm 1907) và Dinh Tỉnh trưởng Đà Lạt (xây dựng năm 1916)”, ông Vũ Đức Nhuần, Phó Chủ tịch UBND huyện Di Linh, chia sẻ.
Dấu ấn trên vùng Djiring
Ngày 6-1-1916, Toàn quyền Đông Dương khi đó là Ernest Roume ký Nghị định thành lập tỉnh Lang Biang bao gồm toàn bộ vùng rừng núi các tỉnh Ninh Thuận, Bình Thuận, Đồng Nai, Bình Phước hiện nay. Đến năm 1957, tỉnh Đồng Nai Thượng được đổi tên thành tỉnh Lâm Đồng, tỉnh lỵ chuyển về Bảo Lộc. Cái tên Djiring cũng được đổi thành Di Linh như ngày nay và sứ mệnh của một đơn vị hành chính cấp tỉnh cũng như tòa thị chính trên vùng đất Nam Tây Nguyên kết thúc. Song, dù trải qua nhiều biến động trong việc bãi bỏ, tái lập, chuyển tỉnh lỵ, thậm chí cả chiến tranh, nhưng Tòa thị chính tỉnh Đồng Nai Thượng vẫn được bảo tồn trên đất Di Linh cho đến hôm nay. Công trình này được bao bọc bởi vùng cà phê bát ngát cùng nhiều danh thắng khác như núi Brah Yang cao 1.874m, núi Yang Doan cao 1.812m, hồ Kala, thác Bobla... thực sự là điểm đến hấp dẫn, thôi thúc bước chân du khách tìm về khám phá, trải nghiệm.
Hiện Tòa thị chính tỉnh Đồng Nai Thượng đang được sử dụng làm trụ sở khối văn phòng của HĐND huyện Di Linh. Trải qua hơn 100 năm nhưng công trình vẫn giữ được nguyên vẹn hình dáng bên ngoài, các hạng mục sàn gỗ hành lang, cầu thang, khung cửa sổ, cửa đi lại giữa các phòng được bảo dưỡng nên không bị thời gian làm giảm đi những giá trị vốn có. Khi huyện Di Linh cần thêm không gian làm việc trong khu hành chính, một công trình khác xây dựng liền kề với quan điểm tôn trọng nét kiến trúc cổ nên dù là công trình mới nhưng vẫn có nhiều nét tương đồng với vẻ đẹp của Tòa thị chính tỉnh Đồng Nai Thượng.
Ông Nguyễn Thanh Hải, người vì lý do công việc đã có sự gắn bó với tòa nhà hơn 30 năm, cho biết: “Công trình trải qua hàng trăm năm, nên công tác bảo tồn vẫn luôn được UBND huyện đặc biệt quan tâm. Mỗi năm ở đây chỉ sơn phết, duy tu lại, còn thiết kế ban đầu vẫn nguyên vẹn. Từ cái sàn, miếng gạch đến song cửa vẫn giữ nguyên những vết tích của thời gian”.
Ngoài việc thường xuyên tu bổ, UBND huyện Di Linh cũng đã có nhiều biện pháp nhằm bảo tồn và phát huy giá trị kiến trúc của công trình. Bởi, với kiến trúc độc đáo, tòa nhà Tòa thị chính tỉnh Đồng Nai Thượng không chỉ có giá trị lịch sử mà còn là một điểm du lịch hấp dẫn, hứa hẹn sẽ trở thành điểm nhấn du lịch của huyện Di Linh trong tương lai, góp phần giữ gìn những dấu ấn lịch sử, văn hóa gắn kết quá khứ với hiện tại.
Ông Vũ Đức Nhuần cho biết thêm: “Với phương châm đưa du lịch thành điểm nhấn của huyện và đưa Di Linh thành điểm đến của tỉnh Lâm Đồng, chúng tôi đã đề nghị Sở VH-TT-DL tỉnh Lâm Đồng hỗ trợ, hướng dẫn huyện tiến hành các bước cần thiết để bảo tồn và phát huy giá trị của công trình này. Cụ thể, huyện Di Linh đang hoàn thiện hồ sơ, tư liệu liên quan để đề nghị UBND tỉnh Lâm Đồng công nhận Tòa thị chính tỉnh Đồng Nai Thượng là Di tích lịch sử văn hóa cấp tỉnh, hoặc cấp quốc gia nếu đáp ứng điều kiện cần thiết. Đây sẽ là cơ sở pháp lý quan trọng để huyện tiến hành các bước bảo tồn, tu bổ và phát huy giá trị của công trình này”.
