Đầu tư giáo dục – Cân bằng lợi nhuận và chất lượng - Bài 4: Tránh thương mại hóa giáo dục

Không xem trường là doanh nghiệp

Chủ tịch HĐQT một công ty giáo dục tại TPHCM chia sẻ: Cách đây mười mấy năm, khi tôi mua lại trường ĐH thì dư luận cho rằng tôi rửa tiền là chính. Qua 14 năm, hiện nay trường là một trường ĐH tư có quy mô đào tạo lớn nhất nhì cả nước. Với vài chục ngàn sinh viên và học phí thấp nhất là vài chục triệu đồng/năm thì doanh thu hàng năm hơn 1.000 tỷ đồng; trừ các khoản chi phí thì lãi vài trăm tỷ đồng là chuyện thường. Nhưng nếu không chịu học hỏi, không tái đầu tư cơ sở vật chất, đầu tư cho con người để cải tiến, nâng cao chất lượng, trường sẽ không thể lớn mạnh và có thương hiệu như hiện nay. Tôi đang mở rộng sang lĩnh vực giáo dục phổ thông vài năm nay với mục tiêu phát triển thành tập đoàn giáo dục có đủ các cấp học. “Những cuộc đổ vỡ của một số trường ĐH, các trường phổ thông đã giúp tôi rút ra nhiều bài học. Bản chất của trường ĐH hay trường học không phải là doanh nghiệp, nếu nhà đầu tư đòi hỏi trường như doanh nghiệp và chỉ quan tâm lợi nhuận thì rất khó phát triển. Một đồng lợi nhuận từ giáo dục phải tái đầu tư ít nhất 0,5 đồng, không thì nguy cơ đổ vỡ rất nhanh. Mọi chủ trương đổi mới, phát triển phải chú trọng đến yếu tố con người, phải để người thầy làm chủ, không thể có ông chủ và người làm thuê trong môi trường giáo dục”- vị chủ tịch này nhấn mạnh.

Một nguyên thứ trưởng Bộ GD-ĐT, từng làm giám đốc một đại học vùng, cũng bộc bạch: Vấn đề tồn tại và đáng suy nghĩ đó là lợi nhuận thu được từ kinh doanh trong giáo dục được sử dụng cho ai và như thế nào? Sẽ rất lo ngại nếu lợi nhuận từ hoạt động giáo dục không được phân bổ phần lớn cho đầu tư mở rộng phương tiện vật chất và hiện đại hóa hình thức đào tạo, mà được sử dụng để tăng tài sản cá nhân của một số người. Trước tiên là lo ngại khuynh hướng thương mại hóa trong giáo dục. Tuy nhiên, không vì thế mà vội vàng đưa ra những chính sách hạn chế sự phát triển đầu tư của tư nhân vào giáo dục trong tình hình ngân sách nhà nước còn hạn hẹp. Chúng ta cần chính sách thay thế tốt hơn là hạn chế nó. Hơn nữa, một khi chấp nhận tư nhân đầu tư vào giáo dục, chúng ta không thể ngăn cản họ mưu cầu lợi nhuận hay không có quyền tham gia quyết định sử dụng lợi nhuận ấy như thế nào.

Làm rõ vấn đề lợi nhuận và không lợi nhuận

Theo một giảng viên ngành Luật của ĐH Quốc gia TPHCM, điều bất cập và là kẽ hở rất lớn hiện nay là Luật Giáo dục Đại học 2018 chỉ khuyến khích loại hình trường ĐH tư không vì lợi nhuận. Chính vì vậy, nhiều trường tư dù tích lũy, lợi nhuận khủng nhưng vẫn xưng là ĐH không vì lợi nhuận. Còn với giáo dục phổ thông thì hoàn toàn không đề cập đến vấn đề lợi nhuận hay không lợi nhuận. Chính vì sự mù mờ này nên ở Việt Nam chưa có văn hóa cho, tặng hàng trăm tỷ đồng cho giáo dục như các nước khác.

Ở góc độ khác, một nhà quản lý giáo dục cho rằng: Từ mô hình quản lý hệ thống trường ĐH tư thục của các nước phát triển, Nhà nước có thể chia các nhà đầu tư tư nhân vào giáo dục thành 2 nhóm: Nhóm mưu cầu lợi ích (lợi nhuận), nhưng tình nguyện không sử dụng phần lớn lợi ích vào mục đích tăng tài sản cá nhân, mà dùng để phát triển mở rộng quy mô và chất lượng cơ sở giáo dục. Ở các nước phát triển, các trường nhóm này được gọi là đại học tư không vì lợi nhuận cá nhân. Chính phủ cấp đất và hầu như miễn thuế hoàn toàn cho đơn vị, với ràng buộc nhất định là trên 70% lợi nhuận thường niên được sử dụng để tăng quy mô vật chất, củng cố chất lượng cơ sở và phân bổ cổ phần cho người có quá trình làm việc, cống hiến cho sự phát triển của trường từ 10 năm trở lên. Kết quả là những trường này chỉ vài năm sau đã trở thành trường có hệ thống hạ tầng và chất lượng hoạt động được xã hội thừa nhận, phát triển bền vững.

Nhóm thứ 2 là trường ĐH tư không đăng ký tình nguyện sử dụng lợi ích của cơ sở đào tạo vào việc phát triển chất lượng và quy mô cơ sở (như nhóm thứ nhất) thì họ không nhận được bất kỳ ưu đãi nào của nhà nước. Nhà nước để họ tự do quyết định lợi nhuận của mình, nhưng đánh thuế rất nặng như một loại hình kinh doanh dịch vụ, dùng khoản tiền thu được này củng cố chất lượng của cơ sở giáo dục khác. Bằng cách này, sẽ hạn chế việc tích tụ tài sản vào một nhóm cá nhân. Do mức thuế nặng, phải tốn kém đầu tư mở rộng trang thiết bị nhằm thu hút người học, đa số các cơ sở giáo dục nhóm này sau một thời gian hoạt động đều tình nguyện chuyển sang loại hình thứ nhất. Nguy cơ sử dụng lợi nhuận giáo dục vào mục tiêu tăng tài sản cá nhân dần bị loại trừ, trong khi vẫn khuyến khích được tư nhân đầu tư vào giáo dục có chất lượng.