Đạo diễn, NSƯT Lê Ích Diễn: Bước đệm cho phát triển xiếc TPHCM

* Phóng viên: Vở xiếc Vùng đất kỳ bí đã tạo nên hiện tượng đặc biệt trong đời sống nghệ thuật của TPHCM. Ông có nhận định gì về sự kiện này?

* Đạo diễn, NSƯT LÊ ÍCH DIỄN: Thực ra, chính tôi cũng bất ngờ trước những hiệu ứng đặc biệt mà vở xiếc Vùng đất kỳ bí tạo ra, tôi làm nghề bao nhiêu năm rồi mới có được cảm xúc như thế.

Để có được thành công đó, theo tôi có nhiều nguyên nhân. Đầu tiên là nỗ lực làm mới nghệ thuật biểu diễn xiếc. Toàn bộ ê kíp hơn 20 nghệ sĩ, diễn viên xiếc trẻ đã phải tập luyện suốt hơn 2 tháng để đảm bảo thực hiện nhiều kỹ thuật trình diễn có độ khó cao. Hệ thống âm thanh, ánh sáng được thay đổi hoàn toàn, áp dụng nhiều công nghệ mới để hỗ trợ các tiết mục. Đặc biệt là việc đưa vào màn biểu diễn của các con rối khổng lồ, được thiết kế độc đáo, kỳ công; những con rối đã tương tác trực tiếp với khán giả, diễn viên, tạo hiệu ứng kỳ bí, hoành tráng được khán giả, nhất là khán giả thiếu nhi yêu thích. Ở đây, cần phải nhắc đến sự hỗ trợ đầu tư của Sở VH-TT TPHCM, nhờ đó giá vé đến tay khán giả không cao (150.000-300.000 đồng/vé) so với tổng chi phí đầu tư dàn dựng vở diễn hơn 1,5 tỷ đồng.

Thành công của Vùng đất kỳ bí có ý nghĩa rất lớn, cho thấy khán giả vẫn không quên nghệ thuật xiếc nếu chúng ta có được những tác phẩm hấp dẫn. Vở sẽ là bước đệm quan trọng cho phát triển nghệ thuật xiếc, múa rối ở TPHCM trong thời gian tới.

* Theo ông, để tiếp tục phát triển nghệ thuật xiếc, múa rối ở TPHCM, đâu là những việc ưu tiên cần làm hiện nay?

* Với ngành nghệ thuật nào cũng thế, điều quan trọng nhất luôn là con người. Có một điều may mắn là thời gian qua, Nhà hát Nghệ thuật Phương Nam đã có được nhiều em giỏi, tốt nghiệp Trường Đại học Sân khấu và Điện ảnh TPHCM về đầu quân. Các em đã góp phần mang lại sinh khí mới trong sinh hoạt chuyên môn. Các em rất chịu khó luyện các tiết mục khó, độc đáo, tạo dấu ấn nghệ thuật xiếc của TPHCM tại nhiều hội thi, liên hoan trong nước và tại các đấu trường quốc tế.

Nhà hát cũng khuyến khích và tạo điều kiện để một số em học thêm về công tác đạo diễn. Cũng từ đây, các em đã phát huy tốt hơn kỹ thuật diễn xuất, năng động tham gia dàn dựng. Như vở xiếc nước Bí ẩn nơi đảo hoang, do đạo diễn trẻ Công Nguyễn và biên đạo trẻ Mạnh Quyền cùng ê kíp diễn viên xiếc tư duy sáng tạo, phối hợp thực hiện. Vở thành công ngoài mong đợi, là động lực lớn để các em tiếp tục nghiên cứu, phát triển quy mô và độ hoành tráng trong dàn dựng tác phẩm sân khấu lớn hơn.

* Bên cạnh loại hình xiếc, rối hiện đại, nhà hát đã bảo tồn, phát huy giá trị nghệ thuật truyền thống của múa rối nước ra sao, thưa ông?

* Nghệ thuật múa rối nước là tài sản văn hóa truyền thống vô giá của dân tộc với rất nhiều trò rối cổ hay, độc đáo. Để phát huy và lan tỏa mạnh mẽ hơn giá trị của rối nước cổ truyền, cần có sự đầu tư để rối nước gần gũi hơn với đời sống văn hóa.

Thời gian qua, múa rối nước cũng tạo được kết quả tốt trong đầu tư dựng các vở mới, như: Huyền sử Yết Kiêu, Giấc mơ Nàng tiên cá, Trước ngọn sóng, Anh hùng Nguyễn Trung Trực... với các bản dựng có nhiều sáng tạo, diễn viên thoại trực tiếp để tạo thêm cảm xúc cho vở diễn.

Tuy nhiên, nghệ thuật múa rối ở thành phố hiện còn nhiều khó khăn, mà vấn đề đầu tiên vẫn là thiếu sân khấu biểu diễn. Điểm diễn cho múa rối nước bên trong khuôn viên Bảo tàng Lịch sử TPHCM mang tính tạm bợ, quá nhỏ và không đủ chuẩn cho một sân khấu biểu diễn nghệ thuật. Múa rối cạn còn buồn hơn khi thậm chí không có sân khấu cố định, chỉ có thể biểu diễn theo hợp đồng với các trường học. Cũng vì thiếu điểm diễn nên nhà hát không thể đầu tư dàn dựng các vở chỉn chu, hoành tráng, đây cũng là thiệt thòi cho múa rối hiện nay.

* Rạp Xiếc và biểu diễn đa năng Phú Thọ sẽ khánh thành vào tháng 4 được kỳ vọng mang lại sự thay đổi cho các bộ môn nghệ thuật xiếc, rối?

* Với các nghệ sĩ biểu diễn, có được một cơ ngơi mới, một rạp hát hiện đại, đa năng, được TPHCM quan tâm đầu tư xây dựng, mang ý nghĩa và giá trị ngang tầm thế giới là một điều vô cùng hạnh phúc. Nhưng cạnh đó cũng là áp lực to lớn, chúng ta phải dàn dựng những vở diễn để xứng tầm một rạp hát 2.000 chỗ ngồi với nhiều trang thiết bị hiện đại hỗ trợ trình diễn. Đây là khó khăn nhưng cũng là cơ hội lớn để ngành xiếc có những tác phẩm lớn, đáp ứng nhu cầu thưởng thức ngày càng cao của người dân một đô thị đặc biệt. Ngoài ra, trong thiết kế xây dựng của rạp đa năng còn có một sân khấu 300 chỗ ngồi. Chúng tôi đang xây dựng những vở múa rối cạn để có thể khai thác hiệu quả sân khấu này, đảm bảo sáng đèn thường xuyên.

Chúng tôi tự tin sẽ khai thác tốt cơ sở vật chất của Rạp Xiếc và biểu diễn đa năng Phú Thọ bởi đã có một nền tảng nhân lực tốt. Nhà hát cũng tiếp tục nâng chất đội ngũ diễn viên chuyên nghiệp với các khóa tập huấn cho diễn viên trẻ để bồi dưỡng chuyên môn, nâng cao tay nghề. Lãnh đạo TPHCM, Sở VH-TT TPHCM rất quan tâm, chú trọng thu hút nguồn nhân lực tài năng cho nhà hát, dự kiến tới đây sẽ mời các chuyên gia tham gia tập huấn, mở mang kiến thức cho diễn viên trẻ cả múa rối và xiếc.

Hiện chúng tôi đang tập trung xây dựng chương trình nghệ thuật đặc biệt với nhiều tiết mục lớn chào mừng khánh thành, ra mắt nhà hát mới. Bên cạnh đó là các chương trình đặc biệt để biểu diễn phục vụ khán giả nhân dịp kỷ niệm 50 năm Ngày giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước (30-4-1975 - 30-4-2025).