* PHÓNG VIÊN: Theo giáo sư, việc dâng sao giải hạn có nguồn gốc thuần Việt hay là một tín ngưỡng du nhập. Việc dâng sao giải hạn có ý nghĩa như thế nào?
- Giáo sư TRẦN LÂM BIỀN: Dâng sao giải hạn, vấn đề gắn với sao trời là đi với vùng của cư dân quan tâm tới chiêm tinh học mà khởi đầu là ở vùng Trung Cận Đông, rồi lan tỏa khắp nơi. Các nhà chiêm tinh nhận thấy rằng ở trên bầu trời có một số ngôi sao chủ, mỗi lúc nó khác nhau, có trật tự khác nhau.
Người ta nghĩ tới, con người sinh ra vào giờ khác nhau, thời khắc khác nhau thì bị chi phối bởi các ngôi sao đó. Rồi họ cho rằng những ngôi sao ấy sẽ chi phối những số phận...
Đi xa dần khỏi trung tâm của vấn đề thì quan niệm cứ ngày càng méo mó đi. Vì nghĩ là sao trời ảnh hưởng đến số phận nên người ta muốn dâng sao giải hạn. Nói đơn giản là hành vi dâng sao giải hạn là cách “nịnh hót” các tinh tú trên trời để tránh tai họa.
Ở những năm 80-90 của thế kỷ 20, việc dâng sao giải hạn chỉ xuất hiện ở các đền, quán. Thực sự, đi dâng sao giải hạn thuộc lĩnh vực của đạo giáo, thuộc những con người tín ngưỡng dân gian chứ không thuộc tôn giáo, không thuộc đạo Phật. Không có tôn giáo nào dính đến dâng sao giải hạn.
* Điều gì dẫn đến hiện tượng người người, nhà nhà làm lễ dâng sao giải hạn như hiện nay, thưa giáo sư?
- Theo tôi nguyên nhân một phần là do thiếu hiểu biết. Trí tuệ phát triển mạnh, tự nhiên sẽ giảm bớt những sai lầm về nhận thức. Tất cả mọi sự ấy, không có trí tuệ thì tâm không vững. Tâm không được trí tuệ làm bệ đỡ thì tâm ấy càng phát triển thì càng dễ dẫn đến mê tín dị đoan.
Thêm nữa, khi con người thiếu sự rèn luyện về tư tưởng thì dễ bị hụt hẫng tinh thần. Chính sự hụt hẫng tinh thần ấy, đa số nảy sinh khi điều kiện vật chất ngày càng phát triển, đầy đủ. Nếu không có tinh thần giữ cân bằng, bị hụt hẫng, thì sự hụt hẫng dễ đi tìm sự cân bằng, theo đó dễ bị lừa bịp.
Người dân đi cúng sao giải hạn ngày càng đông có thể do sự hiểu biết, giác ngộ về đạo Phật chưa cao. Bên cạnh đó là sự tuyên truyền thiếu tử tế, có chủ đích của những kẻ lợi dụng...
* Việc dâng sao giải hạn liệu có thể tránh được vận hạn như mọi người thường suy nghĩ khi thực hiện hành vi này?
- Có dâng đến ngàn lần, vạn lần, triệu lần đi chăng nữa thì các ngôi sao vẫn vận động như thế, không thay đổi. Và vì thế, không thể ảnh hưởng đến số phận của con người. Làm sao dâng sao giải hạn được? Theo tôi, vấn đề đầu tiên ảnh hưởng đến số phận con người là do chính người đó tạo nên.
Ở đây có khía cạnh nhân quả - sống như thế nào thì có kết cục tương ứng. Thứ hai là do môi trường sống, cách quan hệ, ứng xử trong cuộc sống. Thay vì dâng sao giải hạn thì không gì tốt hơn bằng việc hãy ứng xử tốt với tất cả mọi người, quan tâm tới thiện tâm, ứng xử tốt với mình, xây dựng cho mình nhận thức, đạo đức đúng truyền thống thì tự nhiên tinh thần thanh thản. Phải xây dựng lối sống lành mạnh, lành mạnh trong cả nền tảng vật chất cũng như tinh thần thì cuộc sống sẽ tốt hơn.
Việc dâng sao giải hạn đầu năm theo tôi là có liên quan tới những kẻ hoạt đầu tôn giáo tín ngưỡng - có thể hiểu là những kẻ “buôn thần bán thánh”. Vì cái lợi cá nhân ấy đã tuyên truyền sai, làm mọi việc trở nên sai lệch theo hướng có lợi cho họ. Hiện tượng dâng sao giải hạn không được ghi nhận dưới bàn thờ Phật. Nếu nhà chùa đi đúng theo tinh thần của đạo Phật, không làm chuyện đó, thì sao lại thực hiện việc dâng sao. Chính là có người lợi dụng biến cửa chùa thành cửa đền, mang tính chất đạo giáo, yếu tố phù thủy... Vấn nạn chúng ta cần phải đấu tranh chính là hiện tượng dâng sao giải hạn tại cửa Phật, ở các chùa.\
* Dưới góc nhìn của nhà văn hóa, theo giáo sư, làm thế nào để tệ nạn này không tiếp tục bùng nổ?
- Nếu hành vi này gây ra mất trật tự giao thông, trật tự xã hội thì những đơn vị chức năng như công an giao thông, chính quyền địa phương… phải giải quyết. Còn ảnh hưởng tới vấn đề tư tưởng, nhận thức thì các cơ quan chức năng có bộ phận tôn giáo, tín ngưỡng mang tính chất chính quyền, ngành văn hóa và đặc biệt là các cơ quan truyền thông phải tìm hiểu, nêu thực chất vấn đề để nâng cao dân trí.
Dù sao trong sự phát triển bao giờ cũng có sự khủng hoảng phát triển. Tuy nhiên, hiện tượng này sẽ tiêu vong khi kinh tế và dân trí được nâng cao. Đây là bài học được ghi nhận của nhiều cư dân trên thế giới.
* Xin cảm ơn giáo sư!
