Các dự án này được xây dựng song song với quá trình hoàn thiện dự án Luật Đơn vị hành chính - kinh tế đặc biệt (đặc khu) để bảo đảm tính đồng bộ trong việc xem xét, thông qua dự án luật và thành lập các đặc khu.
Các ý kiến tại phiên họp đã chỉ ra sự không đồng bộ về mô hình tổ chức bộ máy. Theo 3 dự thảo đề án, người đứng đầu đặc khu sẽ là Trưởng đặc khu, nhất thể hóa với chức danh Bí thư. Tuy nhiên, Ủy ban Pháp luật của Quốc hội khi thẩm tra dự án luật lại đưa ra mô hình tổ chức chính quyền có HĐND. Một hạn chế quan trọng khác được đại diện Vụ Pháp luật hình sự - hành chính chỉ ra là các đặc khu này đều chưa được quy hoạch chi tiết. Tính khả thi của 3 đề án cũng không tương đương nhau nên cần có lộ trình triển khai riêng cho mỗi đề án.
Bên cạnh đề nghị tham khảo thêm kinh nghiệm từ các mô hình đã thành công như đặc khu Hồng Công, Thâm Quyến (Trung Quốc), Singapore…, Phó Vụ trưởng Vụ Pháp luật quốc tế Nguyễn Đức Kiên còn đề nghị “không đưa ra một số “đặc quyền” tại các đặc khu, nhất là những quyền liên quan đến tư pháp”. Có quan điểm tương tự, Phó Cục trưởng Cục Bổ trợ tư pháp Nguyễn Thị Mai đề nghị cân nhắc thận trọng việc xây dựng mô hình tòa án, cơ chế xét xử đặc thù ở các đơn vị này.
Về lựa chọn ngành nghề ưu tiên phát triển của 3 đặc khu, nhiều ý kiến cho rằng Vân Đồn có vị trí gần với các thị trường có mức độ tăng trưởng lớn không chỉ trong nước (Hà Nội, Hải Phòng và Hạ Long) mà còn cả khu vực ASEAN và một số nước châu Á, nên cần ưu tiên công nghệ cao, du lịch, hậu cần.
Bắc Vân Phong nằm ở tọa độ địa lý cực Đông trên đất liền của Việt Nam, nằm rất gần ngã ba các tuyến hàng hải: châu Âu - Bắc Á, châu Úc - Đông Bắc Á, và Đông Nam Á - Đông Bắc Á và là điểm hội tụ của các cảng trên bán đảo Đông Dương và khu vực châu Á - Thái Bình Dương nên ưu tiên cảng biển, quốc phòng.
Trong khi đó, đảo Phú Quốc có điều kiện thuận lợi gắn kết bằng đường biển với các nước ASEAN có biển, với các tuyến du lịch biển và các tuyến hàng hải quốc tế; cách thủ đô các nước ASEAN không quá 2 giờ bay… nên sẽ ưu tiên du lịch, bán lẻ, y tế.
Tổng kết phiên họp, Thứ trưởng Bộ Tư pháp Lê Tiến Châu nhấn mạnh, phương án mang tính “đột phá” được Chính phủ đề xuất về mô hình tổ chức là Trưởng đặc khu và không có HĐND, song các đơn vị chuẩn bị đề án cần chủ động chuẩn bị phương án dự phòng. Thứ trưởng Châu cũng lưu ý rà soát nhiều chính sách ưu đãi khác, đặc biệt là các lĩnh vực thuộc phạm vi quản lý nhà nước của Bộ, ngành Tư pháp như ban hành văn bản, thi hành án dân sự, các nghề bổ trợ tư pháp, giải quyết tranh chấp…
Dự kiến, Luật Đơn vị hành chính - kinh tế đặc biệt sẽ được Quốc hội xem xét thông qua tại kỳ họp giữa năm nay. Luật chỉ có thể đi vào cuộc sống nhanh chóng và êm thuận khi cùng với đó, 3 đề án cũng được chuẩn bị kỹ lưỡng với tính khả thi cao, tạo điều kiện cho các đặc khu nhanh chóng đi vào hoạt động, tạo ra những động lực tăng trưởng mới cho nền kinh tế.
Các ý kiến tại phiên họp đã chỉ ra sự không đồng bộ về mô hình tổ chức bộ máy. Theo 3 dự thảo đề án, người đứng đầu đặc khu sẽ là Trưởng đặc khu, nhất thể hóa với chức danh Bí thư. Tuy nhiên, Ủy ban Pháp luật của Quốc hội khi thẩm tra dự án luật lại đưa ra mô hình tổ chức chính quyền có HĐND. Một hạn chế quan trọng khác được đại diện Vụ Pháp luật hình sự - hành chính chỉ ra là các đặc khu này đều chưa được quy hoạch chi tiết. Tính khả thi của 3 đề án cũng không tương đương nhau nên cần có lộ trình triển khai riêng cho mỗi đề án.
Bên cạnh đề nghị tham khảo thêm kinh nghiệm từ các mô hình đã thành công như đặc khu Hồng Công, Thâm Quyến (Trung Quốc), Singapore…, Phó Vụ trưởng Vụ Pháp luật quốc tế Nguyễn Đức Kiên còn đề nghị “không đưa ra một số “đặc quyền” tại các đặc khu, nhất là những quyền liên quan đến tư pháp”. Có quan điểm tương tự, Phó Cục trưởng Cục Bổ trợ tư pháp Nguyễn Thị Mai đề nghị cân nhắc thận trọng việc xây dựng mô hình tòa án, cơ chế xét xử đặc thù ở các đơn vị này.
Về lựa chọn ngành nghề ưu tiên phát triển của 3 đặc khu, nhiều ý kiến cho rằng Vân Đồn có vị trí gần với các thị trường có mức độ tăng trưởng lớn không chỉ trong nước (Hà Nội, Hải Phòng và Hạ Long) mà còn cả khu vực ASEAN và một số nước châu Á, nên cần ưu tiên công nghệ cao, du lịch, hậu cần.
Bắc Vân Phong nằm ở tọa độ địa lý cực Đông trên đất liền của Việt Nam, nằm rất gần ngã ba các tuyến hàng hải: châu Âu - Bắc Á, châu Úc - Đông Bắc Á, và Đông Nam Á - Đông Bắc Á và là điểm hội tụ của các cảng trên bán đảo Đông Dương và khu vực châu Á - Thái Bình Dương nên ưu tiên cảng biển, quốc phòng.
Trong khi đó, đảo Phú Quốc có điều kiện thuận lợi gắn kết bằng đường biển với các nước ASEAN có biển, với các tuyến du lịch biển và các tuyến hàng hải quốc tế; cách thủ đô các nước ASEAN không quá 2 giờ bay… nên sẽ ưu tiên du lịch, bán lẻ, y tế.
Tổng kết phiên họp, Thứ trưởng Bộ Tư pháp Lê Tiến Châu nhấn mạnh, phương án mang tính “đột phá” được Chính phủ đề xuất về mô hình tổ chức là Trưởng đặc khu và không có HĐND, song các đơn vị chuẩn bị đề án cần chủ động chuẩn bị phương án dự phòng. Thứ trưởng Châu cũng lưu ý rà soát nhiều chính sách ưu đãi khác, đặc biệt là các lĩnh vực thuộc phạm vi quản lý nhà nước của Bộ, ngành Tư pháp như ban hành văn bản, thi hành án dân sự, các nghề bổ trợ tư pháp, giải quyết tranh chấp…
Dự kiến, Luật Đơn vị hành chính - kinh tế đặc biệt sẽ được Quốc hội xem xét thông qua tại kỳ họp giữa năm nay. Luật chỉ có thể đi vào cuộc sống nhanh chóng và êm thuận khi cùng với đó, 3 đề án cũng được chuẩn bị kỹ lưỡng với tính khả thi cao, tạo điều kiện cho các đặc khu nhanh chóng đi vào hoạt động, tạo ra những động lực tăng trưởng mới cho nền kinh tế.
