Các chuyên gia tham dự tọa đàm đã phân tích, kiến giải, luận bàn về vấn đề thu hút đầu tư vào ngành điện, nhất là cơ chế, chính sách thu hút đầu tư, cơ cấu giá và cách tính giá thành điện khi bán ra hiện nay; việc thực hiện lộ trình tính đúng, tính đủ giá điện trong nền kinh tế thị trường...
Tại tọa đàm, về cơ chế, chính sách trong hoạt động thu hút đầu tư phát triển ngành điện, đại biểu Quốc hội Phan Đức Hiếu, Ủy viên Thường trực Ủy ban Kinh tế của Quốc hội cho rằng, chính sách của chúng ta “ổn định quá”. “Luật Điện lực năm 2004, sửa đổi năm 2012; Quyết định số 28 về giá bán điện năm 2014… Tuy nhiên thực tế ngành điện thay đổi rất nhanh chóng nên sự ổn định là chậm thay đổi”, ông Hiếu bình luận.
Ông Phan Đức Hiếu cũng cho rằng, đầu tư ngành điện rất lớn, đứng từ góc độ các nhà đầu tư thì hệ thống chính sách phải có khả năng tiên lượng và đồng bộ, vì nếu không đồng bộ thì không tạo ra tác động tốt. Chúng ta cải cách rất mạnh về thu hút đầu tư thị trường phát điện, mua điện bán buôn nhưng chậm cải cách về bán lẻ thì rõ ràng không đồng bộ.
Mặt khác, theo ông Phan Đức Hiếu, chính sách ngành điện thiếu tính thị trường. Trong bối cảnh hiện nay, nếu thiếu tính thị trường trong nội dung cơ chế chính sách thì rất khó để có công cụ thúc đẩy bền vững, do đó cần phải tiếp tục hoàn thiện về cơ chế.
Một trong những khó khăn lớn trong thu hút đầu tư vào phát triển ngành điện là cần nguồn lực đầu tư lớn trong khi thời gian thu hồi vốn chậm, giá bán điện hiện nay vẫn còn mang màu sắc "bao cấp", bù trừ. Về điều này, chuyên gia Nguyễn Tiến Thỏa, nguyên Cục trưởng Cục Quản lý giá (Bộ Tài chính) cho rằng, giá điện của chúng ta đang có 4 bất cập rất lớn, trong đó bất cập có tính chất bao trùm là giá điện chưa thực hiện theo cơ chế thị trường.
Theo phân tích của ông Thỏa, toàn bộ chi phí đầu vào để sản xuất điện như than, khí, dầu, tỷ giá… đã theo thị trường, nhưng giá đầu ra lại không phản ánh được những biến động của các chi phí đó; lúc thì điều chỉnh quá lâu, lúc điều chỉnh lại không tính đúng, tính đủ, không bảo đảm bù đắp toàn bộ chi phí đã bỏ ra để sản xuất kinh doanh điện, dẫn đến sản xuất kinh doanh điện gặp rất nhiều khó khăn (năm 2022 và năm 2023, ngành điện lỗ khoảng 47.500 tỷ đồng).
Đây là khó khăn lớn cho việc cải thiện dòng tiền của ngành điện để đầu tư, phát triển nguồn và lưới. “Phải dùng những biện pháp như là thuế, phí, các quỹ điều tiết các thị trường để điều tiết thị trường điện chứ không chỉ trông cậy vào việc kiềm chế giá thấp để đảm bảo được mục tiêu kiểm soát lạm phát. Phải tính toán lại chính sách phát điện từ chính sách thị trường này”, chuyên gia Nguyễn Tiến Thỏa nêu.
Theo GS-TS Bùi Xuân Hồi, mấu chốt nhất vẫn là câu chuyện điều hành giá. Nếu dần dần tách bạch những hoạt động công ích và hoạt động thị trường, thì sẽ có cơ chế điều tiết giá điện phù hợp. Nếu không thể điều hành giá điện theo cơ chế thị trường ngay thì tất cả các khía cạnh điều tiết cũng phải dần dần hướng đến thị trường.
“Chúng ta xây dựng cơ cấu biểu giá từ năm 2014 với mong muốn phát triển sản xuất nên để giá điện sản xuất thấp, muốn cân bằng tài chính cho Tập đoàn Điện lực Việt Nam, chúng ta buộc phải đẩy giá điện kinh doanh lên. Trong quá trình đó, bắt buộc phải điều tiết dần, ưu tiên cho sản xuất dần giảm đi và trả đúng vai trò của hộ sản xuất”, ông Hồi nêu. Theo ông, phải hành động để từng bước điều tiết giá điện theo cơ chế thị trường, “phải định vị đúng, không phải vướng mắc về cách tính giá thành, mà quan trọng nhất là công tác điều hành giá”, ông Hồi nhận định.
Từ thực tế hiện nay, ông Phan Đức Hiếu cho rằng, sửa đổi Luật Điện lực lần này là một cơ hội, phải tận dụng cơ hội này, nếu không sẽ mất 5-7 năm sau mới có thể sửa chữa. Ông tán thành quan điểm tính giá để xác định ra giá sản xuất; tách bạch giá bán điện, không nên đưa quá nhiều mục tiêu chính sách vào giá điện mà gây méo mó. “Cứ tính đúng tính đủ, tách bạch chính sách điều tiết và việc tính giá. Cùng với đó, thúc đẩy tính thị trường, tăng sự cạnh tranh trong mọi hoạt động, mọi khâu của điện lực”, ông Hiếu nêu.
Dự báo về giá điện, PGS-TS Bùi Xuân Hồi cho rằng, do biến động của tình hình địa chính trị thế giới, xu hướng dịch chuyển năng lượng nên chắc chắn giá thành cung ứng điện nói chung sẽ cao lên.
