Chuyển đổi số và xã hội số: Tương lai của Việt Nam trong Kỷ nguyên mới

Sự phát triển vượt bậc của công nghệ thông tin, Internet và các ứng dụng công nghệ cao đang tạo động lực mạnh mẽ, mở ra những cơ hội lớn cho nước ta đẩy nhanh chuyển đổi số, xây dựng xã hội số hiện đại, nâng cao năng suất lao động và cải thiện chất lượng cuộc sống cho nhân dân. Tuy nhiên, hành trình này còn phải đối mặt với nhiều thách thức và đòi hỏi sự nỗ lực, chung sức, đồng lòng của cả hệ thống chính trị cũng như mọi thành phần trong xã hội.

Ứng dụng chuyển đổi số - Nền tảng của xã hội số

Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII của Đảng đã xác định: “Phát triển nhanh và bền vững, dựa chủ yếu vào khoa học - công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số. Phải đổi mới tư duy và hành động, chủ động nắm bắt kịp thời, tận dụng hiệu quả các cơ hội của cuộc cách mạng công nghiệp 4.0 gắn với quá trình hội nhập quốc tế để cơ cấu lại nền kinh tế, phát triển kinh tế số, xã hội số và coi đây là nhân tố quyết định nâng cao năng suất, chất lượng, hiệu quả và sức cạnh tranh”.

Đại hội cũng khẳng định, cùng với sự phát triển mạnh mẽ khoa học - công nghệ và đổi mới sáng tạo, chuyển đổi số (CĐS) là một trong 3 trụ cột thực hiện phát triển nhanh, bền vững; đồng thời là một trong những khâu đột phá lớn, góp phần “tạo bứt phá về năng suất, chất lượng, hiệu quả và sức cạnh tranh”.

CĐS không chỉ đơn thuần là việc áp dụng công nghệ vào các hoạt động quản lý, sản xuất, kinh doanh, mà còn là một quá trình thay đổi toàn diện cách thức vận hành, tư duy và sáng tạo giá trị. Nhận thức rõ tầm quan trọng này, Chính phủ đã xác định CĐS là một trong những trụ cột chính của chiến lược phát triển quốc gia.

Đề án CĐS quốc gia đến năm 2025, tầm nhìn đến năm 2030 đặt mục tiêu đưa Việt Nam trở thành một quốc gia số tiên tiến, với 3 trụ cột chính: chính phủ số, kinh tế số (KTS), xã hội số (XHS). Điều này là minh chứng rõ nét cho sự cam kết mạnh mẽ của Việt Nam trong việc tận dụng công nghệ để thúc đẩy sự phát triển toàn diện và bền vững.

Xã hội số - Định hình cuộc sống tương lai

XHS là một khái niệm rộng hơn, đề cập đến một xã hội mà trong đó công nghệ số được ứng dụng rộng rãi và thâm nhập vào mọi mặt của đời sống, từ giáo dục, y tế, giao thông, đến văn hóa, giải trí, giao tiếp hàng ngày. Trong XHS, con người không chỉ là người sử dụng công nghệ mà còn trở thành những công dân số, với khả năng tiếp cận và sử dụng các dịch vụ số một cách dễ dàng, hiệu quả.

Tại Việt Nam, XHS đang dần hình thành thông qua việc ứng dụng công nghệ trong nhiều lĩnh vực quan trọng. Trong giáo dục, các nền tảng học trực tuyến như VioEdu, Edmodo, Zoom đã giúp kết nối học sinh và giáo viên, đặc biệt là trong giai đoạn xảy ra đại dịch Covid-19.

Ở lĩnh vực y tế, các ứng dụng như Sức khỏe điện tử, Bluezone đã cải thiện khả năng tiếp cận thông tin và dịch vụ y tế cho người dân. Bên cạnh đó, sự phát triển mạnh mẽ của các dịch vụ thanh toán số như MoMo, ZaloPay, ViettelPay đã thay đổi cách thức giao dịch tài chính, mang lại sự tiện lợi và an toàn cho người dùng.

Để đáp ứng tốt hơn nhu cầu của người dân, dịch vụ công trực tuyến (DVCTT) cần được mở rộng và nâng cấp toàn diện. Điều này bao gồm việc phát triển các nền tảng như: thanh toán điện tử, đăng ký thủ tục hành chính trực tuyến, cung cấp các dịch vụ y tế, giáo dục trên nền tảng số. Các dịch vụ này không nên chỉ dừng lại ở việc cung cấp thông tin, mà cần đạt đến mức độ toàn trình, nơi người dân có thể thực hiện toàn bộ quy trình từ đăng ký, xử lý cho đến nhận kết quả một cách trọn gói và liền mạch.

Đây sẽ là bước tiến quan trọng để xây dựng một chính phủ số hiện đại, phục vụ hiệu quả cho nhu cầu của người dân và doanh nghiệp. Đến nay, có 83/83 bộ, tỉnh, thành phố đã ban hành danh mục thủ tục hành chính cung cấp DVCTT toàn trình, theo Nghị định số 42/2022/NĐ-CP của Chính phủ. Các bộ, ngành, địa phương đẩy nhanh tiến độ số hóa hồ sơ, kết quả giải quyết thủ tục hành chính, phấn đấu đến năm 2025 đạt 100% hồ sơ giải quyết thủ tục hành chính được gắn định danh cá nhân.

Mọi người, mọi thiết bị, mọi dịch vụ đều được kết nối thông qua Internet và các nền tảng số. Các thông tin được lưu trữ, quản lý và chia sẻ một cách minh bạch. Dữ liệu trở thành tài nguyên quan trọng, định hướng các quyết định chiến lược.

Cơ hội và thách thức

Việt Nam đang bước vào giai đoạn CĐS đầy hứa hẹn, mở ra nhiều cơ hội từ sự phát triển của hạ tầng công nghệ. Sự phổ cập mạng 4G, thử nghiệm 5G, cùng tốc độ kết nối Internet không ngừng cải thiện đã tạo điều kiện thuận lợi thúc đẩy các hoạt động KTS. Lực lượng lao động trẻ, năng động và nhạy bén với công nghệ là lợi thế cạnh tranh lớn, giúp Việt Nam thích nghi và dẫn đầu trong nhiều lĩnh vực đổi mới.

Đặc biệt, sự hỗ trợ mạnh mẽ từ Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ thông qua “Chương trình CĐS quốc gia đến năm 2025, định hướng đến năm 2030”, với mục tiêu đến năm 2025, có 100% cơ sở dữ liệu quốc gia tạo nền tảng phát triển chính phủ điện tử, bao gồm các cơ sở dữ liệu quốc gia về Dân cư, Đất đai, Đăng ký doanh nghiệp, Tài chính, Bảo hiểm được hoàn thành và kết nối, chia sẻ trên toàn quốc; từng bước mở dữ liệu của các cơ quan nhà nước để cung cấp dịch vụ công kịp thời, một lần khai báo, trọn vòng đời phục vụ người dân và phát triển kinh tế - xã hội. Đó là nền tảng quan trọng để hướng tới một XHS toàn diện và hiện đại.

Bên cạnh đó, Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ quan tâm chỉ đạo các bộ, ngành, địa phương tập trung thực hiện “Phát triển ứng dụng dữ liệu về dân cư, định danh và xác thực điện tử phục vụ chuyển đổi số quốc gia giai đoạn 2021-2025, tầm nhìn đến năm 2030” (Đề án 06). Chính phủ đã ban hành 6 nghị định tạo khung khổ pháp lý đầy đủ trong việc triển khai công tác này.

63/63 tỉnh, thành đã hoàn thành nâng cấp, kết nối hệ thống thông tin giải quyết thủ tục hành chính phục vụ triển khai 2 nhóm thủ tục hành chính liên thông điện tử theo Nghị định số 63/2024/NĐ-CP ngày 10-6-2024 của Chính phủ. Việc thực hiện liên thông giúp cắt giảm hoặc tái sử dụng đối với 9 loại giấy tờ và 6 trường thông tin, dự kiến tiết kiệm khoảng 331 tỷ đồng/năm, từ đó tạo điều kiện thuận lợi cho cá nhân, tổ chức, thúc đẩy hình thành công dân số, xã hội số.

Việc triển khai gửi, nhận văn bản điện tử, xử lý hồ sơ công việc trên môi trường điện tử theo Quyết định số 28/2018/QĐ-TTg ngày 12-7-2018 của Thủ tướng Chính phủ là bước số hóa quan trọng phục vụ quá trình chuyển đổi số trong nội khối hành chính nhà nước, giảm gánh nặng giấy tờ, tiết kiệm thời gian, chi phí, bảo đảm công khai, minh bạch. Tuy nhiên, kết quả đạt được trong năm 2024 chưa hoàn toàn đạt mục tiêu Chính phủ đã đề ra, đặc biệt với nội dung triển khai xử lý công việc trên môi trường điện tử.

Do đó, Việt Nam cần đẩy mạnh số hóa trong hoạt động quản lý nhà nước, bao gồm lưu trữ dữ liệu, quản lý thông tin công dân, và thực hiện các thủ tục hành chính. Quá trình này không chỉ hiện đại hóa phương thức quản lý, giảm thiểu chi phí và thời gian xử lý hồ sơ, mà còn nâng cao tính minh bạch và hiệu quả trong quản trị. Việc triển khai dịch vụ công trực tuyến ở mức độ cao sẽ tạo điều kiện thuận lợi hơn cho người dân, giúp họ tiếp cận các dịch vụ công nhanh chóng và dễ dàng hơn.

Từ thực tiễn thời gian qua cho thấy, hành trình này cũng đối mặt với không ít thách thức. Một trong những trở ngại lớn, “điểm nghẽn” là sự chưa đồng bộ của hạ tầng công nghệ tại các vùng nông thôn, miền núi, khiến việc tiếp cận các tiện ích số ở đây còn hạn chế. Thêm vào đó, sự thiếu hụt nguồn nhân lực chất lượng cao đang gây áp lực lớn do nhu cầu về lao động kỹ thuật số tăng nhanh, trong khi hệ thống giáo dục chưa đáp ứng kịp.

Nguy cơ tấn công mạng và vi phạm dữ liệu cũng gia tăng theo sự phát triển của số hóa, đòi hỏi các giải pháp bảo mật và hệ thống pháp luật chặt chẽ hơn. Ngoài ra, tư duy truyền thống của một bộ phận doanh nghiệp và người dân vẫn là rào cản lớn, làm chậm quá trình đổi mới và hội nhập.

Để vượt qua thách thức và tận dụng tối đa cơ hội, cần sự hợp tác chặt chẽ, chung tay giữa Chính phủ, doanh nghiệp và cộng đồng trong việc phát triển hạ tầng, đào tạo nguồn nhân lực, và xây dựng nhận thức xã hội về tầm quan trọng của CĐS. Việt Nam hoàn toàn có khả năng nắm bắt các cơ hội để vươn lên trở thành một quốc gia số hiện đại, sẵn sàng bước vào kỷ nguyên mới, kỷ nguyên phát triển và thịnh vượng.