Chuẩn hóa quy trình cấp cứu, điều trị đột quỵ

Bỏ lỡ “giờ vàng” vì… quy trình

Tại các trung tâm đột quỵ của những bệnh viện (BV) lớn như BV Chợ Rẫy, BV Nhân Dân 115, BV Bạch Mai, BV Trung ương Quân đội 108... mỗi ngày tiếp nhận hàng chục ca đột quỵ, nhưng áp lực không chỉ đến từ số lượng, mà còn bởi… thời gian. PGS-TS Mai Duy Tôn, Giám đốc Trung tâm Đột quỵ, BV Bạch Mai, cho biết, Việt Nam là một trong những nước có tỷ lệ người bị đột quỵ cao nhất, với khoảng 200.000 ca mỗi năm, trong đó gần 50% số ca tử vong và 90% để lại di chứng. Đáng lo ngại hơn, lâu nay, nhiều người vẫn cho rằng đột quỵ chủ yếu xảy ra ở người cao tuổi nhưng thực tế căn bệnh này đang có chiều hướng trẻ hóa khi mà chỉ sau 25 tuổi, tỷ lệ nguy cơ bị đột quỵ lên tới 17%-22%.

“Thời gian là não” - tức mỗi phút trôi qua, hàng triệu tế bào não chết đi. Với đột quỵ thiếu máu não, thuốc tiêu huyết khối có hiệu quả tốt nhất trong vòng 4,5 giờ, can thiệp lấy huyết khối trong 6-8 giờ, có thể kéo dài đến 24 giờ ở một số ca đặc biệt. Điều trị càng sớm, cơ hội phục hồi càng cao, giảm tàn tật và tử vong. “Khi phát hiện các dấu hiệu như méo miệng, nói ngọng, yếu liệt một bên, mất thị lực đột ngột… hãy nhanh chóng đưa bệnh nhân đến cơ sở y tế, không chờ đợi hay điều trị theo mẹo dân gian”, PGS-TS Mai Duy Tôn khuyến cáo.

Còn theo TS-BS Nguyễn Huy Thắng, Chủ tịch Hội Đột quỵ TPHCM, đột quỵ có thể xảy ra bất ngờ với bất kỳ ai. Nếu không được cấp cứu kịp thời trong “thời gian vàng”, hậu quả do đột quỵ rất nghiêm trọng với tỷ lệ tử vong khoảng 10%-20%. Chưa nói đến những người sống sót nhưng phải chịu cảnh tàn phế chiếm tỷ lệ gần 30% và chỉ có khoảng 30% có thể trở về cuộc sống bình thường. Tuy nhiên, thực tế cho thấy đa số bệnh nhân ở các tỉnh hoặc khu vực xa trung tâm không được can thiệp đúng thời gian, do mất thời gian chuyển tuyến hoặc không biết triệu chứng ban đầu.

Ở nhiều bệnh viện tuyến huyện, quy trình chẩn đoán và xử lý đột quỵ vẫn còn lúng túng, thiếu thiết bị như chụp MRI, CT Scan, đặc biệt là thiếu bác sĩ thần kinh hoặc can thiệp mạch não. Bên cạnh đó, các bệnh viện vệ tinh tuy có chuyển giao kỹ thuật nhưng vẫn chưa thể chủ động xử lý các ca đột quỵ cấp, đặc biệt là ca nặng. “Một điểm yếu lớn trong hệ thống cấp cứu hiện nay là chưa có quy trình “báo động đỏ” liên viện cho đột quỵ. Nhiều ca bệnh sau khi vào cấp cứu lại bị chuyển lòng vòng, đánh mất thời gian quý giá”, TS-BS Nguyễn Huy Thắng thông tin.

Mạng lưới yếu, thiếu đồng bộ

Theo thống kê của Bộ Y tế, hiện cả nước có hơn 20 trung tâm đột quỵ tiêu chuẩn, đủ năng lực phản ứng nhanh, cấp cứu và can thiệp như: BV Bạch Mai, BV Trung ương Quân đội 108, BV Hữu nghị Việt Đức, BV Đại học Y Hà Nội, BV Trung ương Huế, BV Đà Nẵng, BV Nhân Dân 115, BV Chợ Rẫy, BV Đại học Y Dược TPHCM, BV Quân y 175… Nhiều quốc gia phát triển đã xây dựng mạng lưới trung tâm đột quỵ với hệ thống phân tuyến, huấn luyện nhân lực, và tiêu chuẩn can thiệp rõ ràng thì Việt Nam hiện vẫn chưa có hệ thống chuẩn hóa toàn quốc về tiếp nhận và điều trị đột quỵ. Việc các cơ sở y tế “mạnh ai nấy làm” không chỉ làm mất cơ hội điều trị tốt nhất cho bệnh nhân mà còn gây lãng phí nguồn lực y tế. Có nơi quá tải, có nơi không đủ trang thiết bị, có nơi làm rất bài bản, nhưng cũng không ít bệnh viện chưa có mô hình “phản ứng nhanh” theo khuyến cáo quốc tế.

Để giải quyết thực trạng này, các chuyên gia kiến nghị Bộ Y tế sớm ban hành hướng dẫn quốc gia chuẩn hóa về quy trình cấp cứu đột quỵ như: xây dựng mạng lưới các trung tâm đột quỵ cấp vùng, cấp tỉnh; đào tạo đội phản ứng nhanh cấp cứu đột quỵ tại tuyến cơ sở; thiết lập hệ thống chuyển tuyến nhanh - thông minh, tránh trùng lặp chẩn đoán. Bên cạnh đó ứng dụng công nghệ số để cảnh báo, điều phối và theo dõi toàn trình điều trị và đẩy mạnh truyền thông cộng đồng về dấu hiệu nhận biết đột quỵ và cách xử trí. “Mỗi giây phút chậm trễ là hàng triệu tế bào não mất đi. Việc chuẩn hóa quy trình cấp cứu và điều trị đột quỵ không chỉ là một giải pháp y tế, mà là lời cam kết bảo vệ sinh mạng người dân trong một cuộc đua sinh tử với thời gian. Không thể để sự sống bị đánh cược bởi khoảng cách địa lý hay sự thiếu nhất quán trong tiếp cận y tế”, TS-BS Nguyễn Huy Thắng nêu ý kiến.

Trước thực tế số người bị đột quỵ, nhất là giới trẻ có chiều hướng gia tăng, PGS-TS Nguyễn Lân Hiếu, Giám đốc Bệnh viện Đại học Y Hà Nội, cho rằng, một trong những biện pháp hiệu quả nhất cấp cứu đột quỵ là cấp cứu ngừng tuần hoàn một cách chuyên nghiệp. “Chúng tôi thường xuyên tổ chức các lớp huấn luyện cho cả nhân viên y tế và người dân, nhiều bệnh viện khác cũng làm như vậy. Nhiều chuyên gia hồi sức cấp cứu đã tích cực phổ biến kiến thức cấp cứu, nhằm giảm tỷ lệ đột quỵ, đột tử trong cộng đồng. Nhưng thực tế vẫn còn nhiều trường hợp bệnh nhân được cấp cứu không đúng cách, đến bệnh viện khi đã quá muộn”, PGS-TS Nguyễn Lân Hiếu chia sẻ.

PGS-TS Nguyễn Lân Hiếu nhấn mạnh tới vai trò hiệu quả của máy phá rung (sốc điện) trong việc cấp cứu bệnh nhân bị rối loạn nhịp tim dẫn đến đột tử nên rất cần tại các cơ sở y tế, những địa điểm công cộng đông người và Trường Đại học Y Hà Nội sẽ đảm nhiệm hướng dẫn sử dụng và chuẩn hóa quy trình cấp cứu ngừng tuần hoàn tại các điểm đặt máy.