Nguyên nhân là do cát sông Đồng Nai hạt to, độ kết dính tốt khi trộn bê tông nên giá thành cao hơn nhiều so với cát ở các nơi khác; nhu cầu cát xây dựng trên địa bàn tỉnh không ngừng gia tăng, trong khi các dự án nạo vét, tận thu cát sông bị ngưng hoạt động, khiến cát càng khan hiếm. Một số đối tượng (chủ yếu là người địa phương) đã đầu tư máy móc, mua ghe cũ hoán cải thành phương tiện bơm hút cát, thuê các đối tượng rành rẽ về sông nước (đến từ các tỉnh miền Tây) đến bơm hút trái phép.
Ngoài ra, sông Đồng Nai, đoạn qua địa bàn tỉnh có chiều dài gần 90km, giáp ranh với nhiều tỉnh và TPHCM nên không ít đối tượng khai thác cát trái phép khi bị phát hiện đều chạy sang các địa bàn lân cận để lẩn trốn, gây nhiều khó khăn trong công tác đấu tranh, xử lý.
Đầu năm 2019 đến nay, Công an tỉnh Đồng Nai đã bắt giữ, xử lý hơn 100 ghe, thuyền bơm hút vận chuyển cát, lập biên bản xử phạt với số tiền hơn 1 tỷ đồng và tịch thu, tiêu hủy nhiều phương tiện vi phạm.
