Canh tác lúa giảm phát thải: Hành trình nâng cao giá trị hạt gạo Việt

Tất cả những mục tiêu này hội tụ trong Dự án “Canh tác lúa giảm phát thải phục vụ phát triển bền vững vùng nguyên liệu lúa gạo xuất khẩu của ĐBSCL”.

Dự án Khuyến nông Trung ương do Công ty Cổ phần Phân bón Bình Điền chủ trì, phối hợp với các Trung tâm khuyến nông các địa phương triển khai trong vụ Đông Xuân 2024-2025, với sự chỉ đạo của Trung tâm Khuyến nông Quốc gia. Dự án có quy mô 300 ha, với sự tham gia của 127 hộ nông dân tại các tỉnh Kiên Giang, Sóc Trăng, Đồng Tháp và Cần Thơ, cùng với hàng ngàn lượt nông dân khác được tiếp cận thông qua các hoạt động truyền thông.

Thực tế và hành trình đổi mới

Trong nhiều năm qua, tình trạng thâm canh tăng vụ và tập quán canh tác lúa truyền thống ở ĐBSCL vẫn chủ yếu dựa vào phương pháp gieo sạ dày, sử dụng phân bón và thuốc hóa học quá mức. Hệ quả là chi phí sản xuất cao, đất trồng bị suy thoái, ô nhiễm môi trường và phát thải khí nhà kính. Mô hình canh tác lúa giảm phát thải ra đời như một giải pháp hiệu quả để đối phó với những vấn đề này, không chỉ giúp giảm chi phí sản xuất mà còn tạo ra môi trường canh tác bền vững.

Ông Phan Văn Tâm, Phó Tổng Giám đốc Công ty Cổ phần Phân bón Bình Điền cho biết: “Từ thành công của chương trình Canh tác lúa thông minh thích ứng với biến đổi khí hậu vùng ĐBSCL, Bình Điền được giao triển khai thực hiện Dự án Khuyến nông Trung ương, với sự đồng hành của Trung tâm khuyến nông, dịch vụ nông nghiệp các tỉnh, các nhà khoa học và các doanh nghiệp đối tác trong chuỗi sản xuất lúa gạo từ đầu vào đến đầu ra. Dự án Khuyến nông Trung ương thực hiện trong vụ Đông Xuân 2024-2025 đã đạt được kết quả rất đáng tự hào, góp phần giúp nông dân giảm chi phí, tăng thu nhập và giảm phát thải khí nhà kính”.

Giảm giống, giảm phân, giảm thuốc – tăng lợi nhuận

Một trong những thành công nổi bật của dự án là việc giảm chi phí đầu tư, đặc biệt là giảm lượng giống gieo sạ từ 30-84 kg/ha, tiết kiệm chi phí ngay từ đầu vụ. Lượng phân bón cũng được cân đối hợp lý, giảm trung bình 34,8% đạm (N), 30% lân (P₂O₅), và 20% kali (K₂O) so với phương pháp canh tác truyền thống. Đặc biệt, trong vụ Đông Xuân 2024-2025, mô hình đã giảm được 1,81 lần phun thuốc bảo vệ thực vật, tương đương giảm 22% chi phí, đồng thời giảm thiểu ô nhiễm môi trường và tác động tiêu cực đến sức khỏe người nông dân.

Và hơn thế, đã áp dụng tốt quy trình quản lý nước theo kỹ thuật ướt khô xen kẻ, các mô hình rút nước từ 2-4 lần trong vụ lúa. Việc tiết giảm này không chỉ giúp tiết kiệm lượng nước tưới, nông dân giảm được chi phí đầu vào, còn góp phần giảm phát thải khí N₂O – loại khí nhà kính mạnh gấp 298 lần CO₂ ra môi trường bên ngoài.

Tổng hợp các thành tựu trên đã tạo nên một hiệu quả kinh tế vượt trội: Lợi nhuận tăng thêm 7,5 triệu đồng/ha, tỷ suất lợi nhuận đạt 159%, cao hơn 42% so với đại trà. Đặc biệt tại mô hình HTX Nông nghiệp Vinacam Hòn Đất (Kiên Giang) với giống lúa DS1 cho năng suất đến 10,3 tấn, lợi nhuận trên 55 triệu đồng/ha và giảm phát thải trên 13 tấn/ha CO₂ quy đổi so với canh tác truyền thống.

Nông dân là trung tâm của sự thay đổi

Một yếu tố quan trọng dẫn đến thành công của dự án chính là sự phối hợp tốt trong công tác tổ chức thực hiện, từ các nhà khoa học, cơ quan quản lý, chuyển giao khoa học kỹ thuật và các doanh nghiệp trong chuỗi sản xuất lúa gạo đến sự đồng hành và chủ động của người nông dân. Các lớp tập huấn, đào tạo TOT/TOF, hội thảo sơ kết được tổ chức quy mô, giúp hơn 660 lượt nông dân nắm vững kỹ thuật mới như quản lý nước theo phương pháp AWD (tưới ướt khô xen kẻ), sử dụng phân hữu cơ (Đầu Trâu dưỡng rễ - Tốt cây) kết hợp NPK chuyên dùng cho lúa (Đầu Trâu TE A1 và Đầu Trâu TE A2) cũng như sử dụng Đầu Trâu Bio-Canxi để tăng pH, giảm ngộ độc hữu cơ, áp dụng quản lý dịch hại tổng hợp, quản lý rơm rạ sau thu hoạch theo hướng tuần hoàn, giảm phát thải.

Anh Lê Minh Khem, một nông dân tại Hòn Đất – Kiên Giang - có 10ha trong mô hình, chia sẻ: “Ban đầu tôi cũng lo lắm, nhưng sau khi được tập huấn kỹ, thấy lúa khỏe hơn, ít sâu bệnh, lại tiết kiệm phân bón mà năng suất cao hơn, tôi thấy rất vui và hài lòng với kết quả”.

Hiệu quả lan tỏa mạnh mẽ

Dự án không chỉ thành công trong phạm vi mô hình mà còn lan tỏa mạnh mẽ trên các phương tiện truyền thông như Đài truyền hình Việt Nam - VTV, các đài truyền hình địa phương Sóc Trăng, Cần Thơ, Đồng Tháp, Kiên Giang, báo Nông nghiệp và Môi trường, Báo Cần Thơ, Sóc Trăng…,

Những hình ảnh người nông dân làm lúa sạch, giảm chi phí mà thu lời cao trở thành nguồn cảm hứng cho nhiều địa phương khác. Sự thành công của mô hình đã khẳng định rõ ràng: Giảm phát thải không đồng nghĩa với giảm năng suất, mà ngược lại, năng suất lúa vẫn tăng và quan trọng hơn là chất lượng và giá trị của hạt lúa được nâng lên đáng kể vừa góp phần giảm phát thải và bảo vệ môi trường.

Khuyến nghị và tầm nhìn tương lai

Ông Lê Quốc Thanh, Giám đốc Trung tâm Khuyến nông Quốc gia, nhấn mạnh tầm quan trọng của việc duy trì và nhân rộng mô hình, đồng thời khuyến nghị mở rộng mô hình ra các vụ Hè Thu 2025 và các vụ tiếp theo. Mô hình sẽ được tích hợp vào Đề án phát triển vùng nguyên liệu lúa gạo xuất khẩu và lúa gạo phát thải thấp của Bộ NN&PTNT, mở ra cơ hội thu nhập từ nông nghiệp xanh và tín chỉ carbon.

Mô hình “Canh tác lúa giảm phát thải” không chỉ là một dự án kỹ thuật mà là một thay đổi sâu sắc trong tư duy canh tác, hành vi và kỳ vọng của người nông dân về nền nông nghiệp bền vững và hiệu quả. Đây là bước đi quan trọng trong hành trình tạo dựng "gạo xanh – sống lành", nâng cao giá trị gạo Việt và khẳng định vị thế của gạo Việt trên thị trường quốc tế trong thời đại giảm phát thải và phát triển bền vững.