Cai nghiện ma túy và những biến tướng

Bài 1: Cai từ tại gia cai qua... điện thoại

Cai nghiện ma túy là vấn đề được xã hội quan tâm. Tuy nhiên, hiện không ít gia đình và người nghiện thiếu kinh nghiệm và hiểu biết dẫn đến kết quả cai nghiện không thành công, thậm chí còn gây ra những hậu quả khó lường… Bên cạnh đó, một số bác sĩ, lương y bị biến chất đã và đang lợi dụng việc cai nghiện để bán thuốc, tổ chức cai nghiện chui… Hậu quả là gia đình và người nghiện đã khổ càng thêm khổ.

• Cắt cơn là xong?

Trong vai người nghiện đi tìm bác sĩ về cai tại gia đình, người đầu tiên chúng tôi tìm đến là bác sĩ Mai Thanh Long. Bác sĩ Long khẳng định mình đang công tác tại bệnh viện N.A. (quận 8). Thay vì gặp bệnh nhân trao đổi thông tin và tư vấn cho chúng tôi cụ thể về quy trình, lập hồ sơ, làm xét nghiệm HIV, kiểm tra chức năng gan, thận thì với lý do chuẩn bị tới giờ cho thuốc bệnh nhân, bác sĩ Long đã “vào đề” ngay lập tức: “Việc cắt cơn, cai nghiện có thể thực hiện bằng 2 cách, hoặc vào trung tâm (Trung tâm Nhân Ái, đường Cao Lỗ, quận 8) hoặc tại gia. Giá cắt cơn tại gia 7 triệu đồng, tại trung tâm là 10 triệu đồng. Thủ tục đầu tiên là đóng 50% kinh phí (3,5 hoặc 5 triệu đồng), sau 3 ngày cắt cơn gia đình sẽ phải đóng số tiền còn lại”.

Khi chúng tôi hỏi rõ việc cắt cơn và chống tái nghiện như thế nào thì bác sĩ Long cho biết việc cắt cơn có thể áp dụng nhiều cách, có thể cai khô, dùng thuốc ngủ hoặc bằng nhiều loại thuốc chuyên biệt khác trong từng trường hợp cụ thể. Còn về thuốc chống tái nghiện có thể dùng Danapha Natrex (Naltrexone) hoặc Rivea (thuốc của Pháp) tùy theo điều kiện của gia đình. Lấy cớ cai nghiện tại gia sẽ không được cấp giấy chứng nhận hoàn thành cai nghiện như ở cơ sở, chúng tôi tạm rút êm.

Qua tìm hiểu, chúng tôi được biết, hình thức cai nghiện tại gia là hình thức cai chui. Bác sĩ Lê Minh Hải, Trưởng phòng Quản lý dịch vụ y tế Sở Y tế TPHCM, cho biết, đến nay Sở Y tế TPHCM chưa cấp phép hoạt động cai nghiện tại gia cho bác sĩ, chỉ cho phép cai nghiện tại các trung tâm, cơ sở cai nghiện có đầy đủ trang thiết bị máy móc và có các bác sĩ chuyên môn về tâm lý, y tế… Việc cai nghiện phải tuân thủ các quy trình quản lý chặt chẽ mới có hiệu quả. Bên cạnh đó, quá trình sử dụng các loại thuốc cắt cơn, giải độc có thể gây phản ứng nên bệnh nhân phải có bác sĩ trực bên cạnh và có trang thiết bị cần thiết để có thể cấp cứu người bệnh khi tai biến xảy ra.

Không riêng ở TPHCM, nhiều địa phương khác cũng có không ít bác sĩ cai nghiện chui. Thậm chí, dù cai nghiện chui nhưng bác sĩ Trần Thị Hồng Thu (ngụ tại Lạc Trung, Hai Bà Trưng, Hà Nội) rêu rao: “Cai nghiện với tinh thần quyết tâm và sự hỗ trợ hiệu quả, trách nhiệm của chúng tôi, nhất định bạn sẽ nói “không” với ma túy một cách dễ dàng “cho không lấy, thấy không chơi””.

Nhưng khi tìm hiểu phòng cai nghiện của bác sĩ mới thực sự bất ngờ về “tinh thần và trách nhiệm” của bác sĩ Thu. Không cần gặp bệnh nhân, không cần thăm khám, bệnh nhân có thể được cai nghiện qua “đường bưu điện” bằng cách mua thuốc cắt cơn trong vòng 15 ngày với giá 1,2 triệu đồng. Sau đó có thể dùng các thuốc chống tái nghiện tùy theo lựa chọn của gia đình như Natrex, Rivea, Depade, Abernil… Nếu gia đình muốn cai nghiện tại trung tâm thì giá cao hơn.

Khi nghe chúng tôi hỏi về việc uống thuốc như thế có nguy hiểm gì không, bác sĩ Thu trấn an: “Tôi là bác sĩ, tôi làm công tác cai nghiện tại bệnh viện tâm thần ban ngày và trung tâm cai nghiện tư nhân (đều ở Hà Nội). Anh cứ mua thuốc về uống, chỉ cần chuyển tiền qua tài khoản của tôi rồi cho địa chỉ tôi sẽ gửi thuốc và hướng dẫn sử dụng qua đường bưu điện, đảm bảo cai nghiện dễ dàng”.

• Thuốc cai, mua đâu cũng có

Tại Việt Nam, hiện Bộ Y tế chỉ mới cho phép sử dụng 2 loại thuốc chống tái nghiện là Methadone và Naltrexone (Danapha Natrex 50), còn các dạng thuốc phiện như Subutex, Mooc-phin, Sedusen, hay các loại thuốc chống tái nghiện như Revia, Depande, Arbenil… đều chưa được cấp phép sử dụng vì khả năng gây nghiện, gây ngộ độc cao, thậm chí dễ bị đối tượng nghiện ma túy sử dụng bằng đường tiêm chích.

Kể cả đối với Danapha Natrex 50, khi sử dụng cũng phải tuân thủ nhiều quy định, phải theo chỉ định của bác sĩ, tuân thủ đúng phác đồ điều trị, nếu không sẽ gây hội chứng cai, có thể khiến người bệnh tử vong.

Thuốc cũng không được sử dụng cho phụ nữ mang thai (có khả năng gây quái thai), người bị tâm thần, người bị suy gan, suy thận… Tuy nhiên, các loại thuốc này đang được bán và sử dụng tùy tiện.

Khi nghe chúng tôi hỏi mua Subutex, bác sĩ Thu cho biết, giá mỗi viên Subutex 700.000 đồng. Nếu mua với số lượng nhiều (20 viên trở lên) sẽ giảm giá. Khi nghe tôi cho biết đang ở TPHCM, bác sĩ Thu liền nhắn tên, địa chỉ và số tài khoản ngân hàng và nói: “Em cứ chuyển tiền vào tài khoản này sẽ nhận được thuốc qua đường bưu điện”. Lấy lý do việc sử dụng thuốc phải theo chỉ định của bác sĩ để từ chối mua, tôi liền được bác sĩ Thu trấn an: “Cứ mua đi, tôi chỉ cách cho sử dụng. Cứ bẻ thuốc ra làm 4, mỗi lần ngậm 1/4 viên, đặt vào dưới lưỡi”.

Cũng qua điện thoại, bác sĩ Thu còn hướng dẫn nếu muốn cai hẳn ma túy thì sau khi sử dụng Subutex một thời gian có thể chuyển sang dùng Natrex, Rivea, Cedemex, Depande hoặc Abernil để chống tái nghiện với giá từ 30.000 - 45.000 đồng/viên. Tương tự, bác sĩ Long, ngoài việc nhận cai nghiện tại gia cũng rao bán thuốc cai nghiện, chống tái nghiện Natrex 50 và Revia.

Theo tìm hiểu của chúng tôi, tại một số cửa hàng dược phẩm tại TPHCM cũng có bán “hàng xách tay” là các loại thuốc cấm như Contrama, Topaglic, Rivea, Subutex. Thậm chí trên đường Châu Văn Liêm (quận 5, TPHCM) khi tôi hỏi mua Subutex, một phụ nữ bán thuốc lá, thuốc kích dục lấy ra một viên thuốc màu trắng cho biết giá 800.000 đồng/viên. 

Tiến Đạt

Bài 2: Cai chưa xong, đã nghiện thuốc

Cai nghiện ma túy không đơn thuần chỉ cắt cơn, giải độc mà phải tuân thủ chặt chẽ những điều kiện về sức khỏe, tâm lý, hoàn cảnh của người bệnh thì mới có hiệu quả và tránh được những tác hại khó lường do độc tính của thuốc gây ra. Tuy nhiên, hiện nay nhiều gia đình do thiếu hiểu biết, tự ý sử dụng bừa bãi thuốc cắt cơn, chống tái nghiện dẫn đến việc tiền mất tật vẫn mang.

• Càng cai càng nghiện

Sau khi gói ghém hành lý chuẩn bị đưa con ra Hà Nội để vào trung tâm cai nghiện, ông Tùng buồn bã cho biết: “Nhà có thằng con trai một, nên được nuông chiều từ nhỏ. Lớn lên càng hư hỏng, không chịu học hành, chỉ lo đua đòi với đám bạn xấu rồi nghiện ngập”. Khi biết sự tình, vì e ngại họ hàng, làng xóm biết nên thay vì đem con đi cai nghiện ở trung tâm, ông Tùng mời một lương y khá có tiếng ở địa phương đến nhà cai nghiện cho con.

Kết quả, sau một thời gian, con ông Tùng không còn sử dụng ma túy nhưng lại chuyển sang nghiện thuốc cai nghiện. Thậm chí, do nhu cầu sử dụng thuốc “ngậm” ngày càng cao nên nhiều lúc “đói thuốc”, con ông Tùng lại giấu gia đình pha thuốc ngậm với nước cất để chích như chích ma túy cho đủ độ phê. “Tưởng họ cắt cơn, cai nghiện cho con mình bằng thuốc đặc trị, ai ngờ họ dùng thuốc ngậm Subutex”, ông Tùng cay đắng nói.

Không muốn ồn ào và giữ tiếng cho con nên gia đình phải “ngậm đắng nuốt cay” tạm biệt lương y này để tìm thầy khác. Không ngờ trong quá trình chống tái nghiện với thầy thuốc mới con ông Tùng lại lén lút “chơi” ma túy. Hậu quả, thuốc chống tái nghiện Naltrexone khi gặp phải ma túy đã gây ra hội chứng cai “vật” cho con ông Tùng một trận thừa chết thiếu sống. May mà gia đình ông Tùng kịp thời đưa con vào bệnh viện cấp cứu. Cuối cùng ông Tùng chọn cách đưa con ra Hà Nội, vào một trung tâm cai nghiện.

Anh Nguyễn Việt Cường (ở Nghệ An) có người em nghiện heroin, nghe giới thiệu có ba loại thuốc cai nghiện là: Methadone, Buprenorphine, Naltrexone, nên anh Cường đi tìm mua. Không ngờ bị người khác lừa bán cho thuốc giả với giá cắt cổ: 10 triệu đồng một hộp Naltrexone 28 viên. “Kết quả uống hết thuốc em tôi vẫn không cai nghiện được, mà còn nghiện nặng hơn làm tôi lẫn gia đình, họ hàng luôn phải lo lắng, xót xa và đớn đau vô cùng”, anh Cường tâm sự.

• Cần tuân thủ các phương pháp khoa học

Bác sĩ Nguyễn Hữu Khánh Duy, Giám đốc Trung tâm điều dưỡng và Cai nghiện ma túy Thanh Đa TPHCM thừa nhận, trong lĩnh vực cai nghiện có nhiều bác sĩ rất có lương tâm, nhưng cũng không ít người lợi dụng nghề để làm bậy.

“Cắt cơn, giải độc” không phải qua quy trình điều trị thực sự đối với cai nghiện ma túy, đó chỉ là khởi đầu cho một quá trình cai nghiện lâu dài, liên tục. Thế nhưng, hiện nay nhiều nơi vẫn mập mờ việc cai nghiện với cắt cơn.

Ngoài ra, việc dùng thuốc cai nghiện, chống tái nghiện chủ yếu để hỗ trợ người nghiện trong việc giảm thiểu phản ứng của hội chứng cai, giảm triệu chứng thèm ma túy. Vì vậy, điều kiện để cai nghiện thành công là phải tìm hiểu rõ nguyên nhân, hoàn cảnh, tâm tư, nguyện vọng của người nghiện.

Phương pháp điều trị cai nghiện ma túy ngoài việc uống Naltrexone để “quên” ma túy, còn cần giải quyết vấn đề xuống cấp rối loạn nhận thức, những mâu thuẫn nội tâm, phục hồi tổn thương não bộ cho người bệnh bằng liệu pháp tâm lý trị liệu, liệu pháp tâm lý - xã hội, thể dục thể thao và cách ly môi trường ma túy, cải thiện về thể trạng… thì mới thành công. Còn nếu cứ cắt cơn thì việc tái nghiện là điều không tránh khỏi.

• Phải tạo sức đề kháng cho người nghiện

Mở rộng vấn đề, bác sĩ Duy cho biết, cai nghiện ma túy còn đòi hỏi tính khoa học. Trong khi đó, việc cai nghiện tại gia, cai nghiện trong cộng đồng của chúng ta vẫn còn thiên về tình cảm hơn là lý tính, khoa học. Cán bộ tư vấn phần lớn chỉ có tấm lòng, tình thương nhưng không có chuyên môn nghiệp vụ về tâm sinh lý của người nghiện, nên khó tư vấn đúng. Nếu muốn giúp người nghiện từ bỏ, lánh xa ma túy, chúng ta phải giúp họ ổn định về tâm sinh lý, môi trường lành mạnh để góp phần giảm thiểu nguy cơ tái nghiện, cũng như tạo cho người nghiện có được sức đề kháng trước những cám dỗ khó từ bỏ của ma túy. Có làm như vậy hiệu quả mới cao hơn.

Theo PGS-TS Nguyễn Hữu Đức (Đại học Y Dược TPHCM), nhiều phụ huynh muốn tìm mua thuốc giúp con em cai nghiện ma túy tại nhà. Tuy nhiên, ở Việt Nam hiện nay chỉ có 2 loại thuốc được cho phép dùng để cai nghiện ma túy là Methadone và Naltrexone. Cần lưu ý là thuốc được chấp nhận dùng trong cai nghiện hiện nay phải được bác sĩ chỉ định và theo dõi sử dụng, chứ không thể tự ý sử dụng. Bởi một số loại thuốc cai nghiện thực chất cũng bắt nguồn từ ma túy (Methadone) và cũng có các tác dụng phụ, nếu dùng sai có thể gây tai biến nguy hiểm.

PGS-TS Nguyễn Hữu Đức cảnh báo không nên sử dụng những loại thuốc cắt cơn, chóng tái nghiện theo kiểu hàng xách tay vì những loại thuốc này chất lượng thế nào không ai dám đảm bảo, khi sử dụng có thể gây nguy hiểm cho người dùng.

Tiến Đạt