Luật Giáo dục 2019 quy định hệ thống giáo dục quốc dân là hệ thống giáo dục mở, liên thông gồm giáo dục chính quy và GDTX.
GDTX là một hệ thống cấu thành của hệ thống giáo dục quốc dân với hệ thống 19.391 cơ sở GDTX, gồm: Trung tâm GDTX, Trung tâm giáo dục nghề nghiệp - GDTX, Trung tâm học tập cộng đồng và các trung tâm khác thực hiện nhiệm vụ GDTX.
Báo cáo tại hội nghị, Vụ trưởng Vụ GDTX, Bộ GD-ĐT Hoàng Đức Minh cho biết, trong 3 năm gần đây, số lượng các trung tâm GDTX ổn định về quy mô và số lượng. Đặc biệt, đối với Trung tâm giáo dục nghề nghiệp - GDTX sau khi sáp nhập từ các trung tâm cấp huyện, đến nay hoạt động đã từng bước đi vào ổn định.
Năm học 2023-2024, cả nước có 92 Trung tâm GDTX, 526 Trung tâm giáo dục nghề nghiệp - GDTX. Số phòng học và phòng chức năng tại các Trung tâm GDTX, Trung tâm giáo dục nghề nghiệp - GDTX là 10.658; phòng thí nghiệm, thư viện, máy tính là 4.438. Cơ bản đến nay điều kiện cơ sở vật chất của các trung tâm đã đảm bảo tối thiểu cho việc dạy học các chương trình GDTX.
Thực hiện các chương trình GDTX, năm học 2023-2024, cả nước đã huy động được 90.508 học viên tham gia học các lớp xóa mù chữ, tăng gần 2,8 lần số học viên so với năm học trước, trong đó học viên là người dân tộc thiểu số chiếm 93,73%.
Năm học 2023-2024, số lượt người học tham gia các lớp chuyên đề phổ biến cập nhật kiến thức, kỹ năng và các lớp bồi dưỡng thường xuyên khác tại Trung tâm học tập cộng đồng và Trung tâm GDTX, Trung tâm giáo dục nghề nghiệp - GDTX là 23.677.962 lượt người học (tăng 7.266.436 lượt người học so với năm học 2022-2023).
Các trung tâm khác thực hiện nhiệm vụ GDTX đã đáp ứng nhu cầu học tập, bồi dưỡng ngoại ngữ, tin học cho khoảng hơn 1.187.701 lượt người học.
Bộ GD-ĐT nhận định, mặc dù Trung tâm GDTX và Trung tâm GDTX - Giáo dục nghề nghiệp đóng vai trò quan trọng trong việc xây dựng xã hội học tập và phát triển nguồn nhân lực, nhưng cũng có một số hạn chế cần phải được khắc phục để nâng cao hiệu quả hoạt động của các trung tâm này. Đó là, chất lượng giáo dục chưa đồng đều; cơ sở vật chất và trang thiết bị còn thiếu thốn; khả năng cập nhật và ứng dụng công nghệ thông tin còn hạn chế; một số địa phương còn thiếu cơ chế giám sát, kiểm tra chất lượng giảng dạy và học tập hiệu quả…
Nguyên nhân của những tồn tại, hạn chế trên do nhận thức của xã hội về GDTX còn hạn chế, nguồn lực tài chính đầu tư cho quy mô phát triển Trung tâm còn hạn hẹp, thiếu đội ngũ giáo viên có trình độ chuyên môn GDTX, chương trình đào tạo chưa linh hoạt và chưa phù hợp với nhu cầu thị trường, cơ sở vật chất và trang thiết bị lạc hậu, đặc biệt là ở vùng nông thôn và miền núi, thiếu sự đổi mới và ứng dụng công nghệ trong giáo dục, công tác chỉ đạo trực tiếp tại các địa phương chưa có sự phân hóa đối với từng vùng miền.
“Các giải pháp chính sách phải hướng đến việc nâng cao chất lượng giáo dục, tạo điều kiện học tập cho mọi đối tượng, cũng như đảm bảo rằng các trung tâm có thể cung cấp những chương trình giáo dục và đào tạo phù hợp với nhu cầu thay đổi của xã hội và thị trường lao động”, ông Hoàng Đức Minh nhấn mạnh.
Tại hội nghị, các địa phương đều mong muốn sớm có chính sách thống nhất về quản lý và phân cấp đối với Trung tâm giáo dục nghề nghiệp - GDTX. Đồng thời, cần có sự liên kết giữa các Trung tâm GDTX với các trường cao đẳng, dạy nghề; chế độ tuyển dụng, chính sách cho cán bộ, giáo viên GDTX…
Phát biểu chỉ đạo tại hội nghị, Bộ trưởng Bộ GD-ĐT Nguyễn Kim Sơn khẳng định lại vai trò lịch sử của GDTX trong quá khứ, đó là lịch sử dài, vẻ vang và có đóng góp to lớn cho đất nước; từ phong trào xóa mù chữ, bình dân học vụ ngay khi đất nước giành độc lập, tới hình thành các trường bổ túc văn hoá và sau đó là hệ thống GDTX. “Đã đến lúc có các khảo sát, đánh giá cần thiết về GDTX. Hội nghị này có tính chất đặt vấn đề để sau đây bắt tay nhiều hơn vào một chặng đường đổi mới với GDTX và giáo dục nghề nghiệp”, Bộ trưởng nhấn mạnh.
Thẳng thắn chỉ ra rằng sự quan tâm dành cho GDTX còn ở mức vừa phải, theo Bộ trưởng, trước mắt một trong những vấn đề cần bàn là đánh giá, định vị, nhận thức lại để có thái độ, ứng xử cần có đối với GDTX từ bên ngoài, bên trong và từ trên xuống dưới. Theo Bộ trưởng, xã hội càng phát triển, đất nước càng giàu có, đời sống càng thay đổi, nhu cầu học tập kiến thức mới, kỹ năng mới để thích ứng lại càng lớn. Do đó, cần có kế hoạch đổi mới về cách thức, quản trị, chính sách, đầu tư… với mảng GDTX để cung cấp nhân lực trong tương lai.
Bộ trưởng chỉ ra hàng loạt công việc mà GDTX sẽ phải tiếp tục làm “nòng cốt”, như tích cực thực hiện xoá mù chữ, tái mù ở người trưởng thành; tích cực trong xây dựng xã hội học tập, học tập suốt đời và chuẩn bị cho xây dựng Luật học tập suốt đời. Cùng với đó, thực hiện tốt “nhiệm vụ mới” là chuẩn bị cho phong trào bình dân học vụ số, “xóa mù số”, phổ cập số; cùng với toàn bộ hệ thống giáo dục triển khai kết luận của Bộ Chính trị từng bước đưa tiếng Anh thành ngôn ngữ thứ 2 trong trường học…
Các Trung tâm GDTX, Trung tâm giáo dục nghề nghiệp - GDTX cần bám rất sát với địa phương, nắm bắt chiến lược phát triển, nhu cầu nhân lực của địa phương; chủ động đề xuất chính sách, mô hình, mạnh dạn đổi mới, thí điểm đổi mới…, chuẩn bị cho giai đoạn đổi mới sắp tới.
Theo kế hoạch sắp xếp tổ chức bộ máy của Chính phủ công bố ngày 5-12, Bộ LĐTB-XH và Bộ Nội vụ hợp nhất, dự kiến tên là Bộ Nội vụ và Lao động, trong đó chức năng quản lý nhà nước về giáo dục nghề nghiệp chuyển sang Bộ GD-ĐT.
