Dự thảo Nghị định gồm 4 chương, 12 điều. Trong đó, chương 3 quy định mức thu, chế độ thu, nộp, quản lý và sử dụng phí sử dụng đường cao tốc; đồng thời, quy định việc quản lý và sử dụng phí sử dụng đường bộ cao tốc trong 2 trường hợp gồm: đơn vị quản lý thu là cơ quan quản lý đường bộ trực tiếp tổ chức khai thác tài sản kết cấu hạ tầng giao thông đường bộ cao tốc và trường hợp chuyển nhượng quyền thu phí, nhượng quyền kinh doanh - quản lý tài sản kết cấu hạ tầng giao thông đường bộ cao tốc.
Về mức phí, Bộ GTVT cho biết, mức thu được xây dựng trên cơ sở pháp luật về phí và lệ phí, khấu trừ các loại thuế, phí đã thu liên quan, tránh thu phí trùng phí, đảm bảo hài hòa với mức thu dịch vụ sử dụng đường bộ và đường cao tốc đầu tư theo hình thức PPP. Mức phí cũng được tính toán lợi ích các bên, có tham khảo thông lệ quốc tế.
Cụ thể, Bộ GTVT đề xuất mức phí sử dụng cao tốc nhà nước đầu tư như sau:
- Mức phí áp dụng đối với đường cao tốc đáp ứng đầy đủ các quy định về điều kiện triển khai thu phí (mức 1): tương đương với 70% lợi ích thu được khi sử dụng đường cao tốc (khoảng 1.300 đồng/xe/km).
- Mức phí áp dụng đối với các dự án đường cao tốc đã được quyết định chủ trương đầu tư trước ngày Luật Đường bộ 2024 có hiệu lực thi hành, khi đưa vào khai thác mà chưa đáp ứng đầy đủ các yêu cầu quy định tại Luật Đường bộ (Mức 2): tương đương với 50% lợi ích thu được khi sử dụng đường cao tốc (khoảng 900 đồng/xe/km).
Với mức phí đề xuất, dự kiến sau khi triển khai thu phí đối với 10 tuyến cao tốc đang khai thác, số phí thu được 3.210 tỷ đồng/năm; số thu nộp ngân sách nhà nước là 2.850 tỷ đồng/năm.
Theo tính toán của Bộ GTVT, kết quả lượng hóa chi phí vận hành, chi phí thời gian cho thấy, so với lưu thông trên quốc lộ song hành, phương tiện lưu thông trên cao tốc sẽ được lợi bình quân 4.824 đồng/xe/km, trong đó 25% từ tiết kiệm chi phí vận hành phương tiện và 75% từ tiết kiệm thời gian hàng hóa và hành khách trên đường.
Loại phương tiện thu được lợi ích lớn nhất là xe khách từ 30 ghế trở lên với bình quân 14.132 đồng/xe/km, phương tiện thu được lợi ích thấp nhất là xe tải dưới 2 tấn với lợi ích bình quân là 1.174 đồng/km. Lợi ích bình quân tính theo xe đơn vị là 2.616 đồng/PCU/km.
Liên quan các dự án BOT, Bộ GTVT cho biết, trong số 10 dự án cao tốc nhà nước đầu tư trước năm 2020, có thể xem xét thực hiện thu phí, có 3 đoạn tuyến có quốc lộ song hành là dự án BOT thu phí. Sau khi có cao tốc, dự kiến doanh thu của các dự án BOT quốc lộ song hành vẫn sẽ bị ảnh hưởng. Tuy nhiên, so với khi chưa thu phí cao tốc nhà nước đầu tư thời gian vừa qua, doanh thu BOT quốc lộ song hành sẽ có thể được cải thiện khoảng 20%.
Hiện Nhà nước đã thu phí sử dụng đường bộ theo đầu phương tiện. Việc thu phí đường cao tốc do Nhà nước đầu tư có thể dẫn đến phản ứng của các đối tượng tham gia giao thông, sẽ có ý kiến cho rằng “phí trùng phí”.
Tuy nhiên, Bộ GTVT cho rằng, đường cao tốc đem lại lợi ích cho người tham gia giao thông cao hơn so với tuyến đường quốc lộ song hành. Người tham gia giao thông có quyền lựa chọn di chuyển trên quốc lộ song hành (không phải trả thêm tiền sử dụng đường cao tốc) hoặc trả tiền sử dụng đường cao tốc để hưởng chất lượng dịch vụ và lợi ích cao hơn. Việc thu phí sử dụng đường cao tốc đối với phương tiện lưu thông trên đường bộ cao tốc do Nhà nước đầu tư, sở hữu, quản lý và khai thác không gây phí trùng phí.
Việc triển khai thu phí sử dụng đường bộ cao tốc sẽ chỉ được thực hiện sau khi công trình đường bộ cao tốc được thiết kế, đầu tư xây dựng theo quy chuẩn, tiêu chuẩn kỹ thuật về đường cao tốc; hoàn thành thi công xây dựng, đưa vào khai thác, sử dụng theo quy định; hoàn thành lắp đặt trạm thu phí, hệ thống phần mềm, thiết bị đảm bảo công tác vận hành... phục vụ việc thu phí.
Đối với đường cao tốc đưa vào khai thác trước ngày 1-1-2025 mà chưa đáp ứng quy định tại Luật Đường bộ, việc thu phí sẽ được triển khai sau khi đáp ứng điều kiện nêu trên.
Các tuyến cao tốc dự kiến thu phí: Hà Nội - Thái Nguyên, TPHCM - Trung Lương, Mai Sơn - QL45, QL45 - Nghi Sơn, Nghi Sơn - Diễn Châu, Cam Lộ - La Sơn, La Sơn - Hòa Liên, Vĩnh Hảo - Phan Thiết, Phan Thiết - Dầu Giây, Mỹ Thuận - Cần Thơ.
