Hôm nay 21-4, Văn phòng Bộ Công thương cho biết, Bộ Công thương vừa có văn bản số 2806 gửi Thủ tướng Chính phủ để phản hồi về các ý kiến và đề xuất của Bộ Tài chính liên quan tới phương án điều hành xuất khẩu gạo trong bối cảnh dịch bệnh, hạn hán và xâm nhập mặn.
Công văn do Thứ trưởng Trần Quốc Khánh ký, nêu: Bộ Công thương đã nhận được văn bản số 4676/BTC-TCHQ ngày 16-4 của Bộ Tài chính báo cáo Thủ tướng Chính phủ về công tác quản lý tài chính đối với mặt hàng gạo.
Ngày 17-4, Bộ Tài chính (Tổng cục Hải quan) cũng đã gửi thông cáo báo chí tới các cơ quan truyền thông, đưa ra một số nhận xét và đánh giá về phương thức điều hành xuất khẩu gạo trong bối cảnh dịch bệnh, hạn hán và xâm nhập mặn đã được các bộ, ngành (bao gồm cả Bộ Tài chính) tham gia ý kiến.
Bộ Tài chính cho rằng Thủ tướng Chính phủ chỉ đạo thành lập Đoàn kiểm tra liên ngành để làm việc với các địa phương và các doanh nghiệp xuất khẩu gạo nhưng thực tế Bộ Công Thương chỉ thực hiện một cuộc họp trong 1/2 ngày nên chưa thể đánh giá được tổng thể nguồn cung và tình hình xuất khẩu gạo và như vậy là "chưa nghiêm túc".
Tuy nhiên, Bộ Công thương cho rằng, sau khi Thủ tướng Chính phủ chỉ đạo tạm dừng xuất khẩu gạo, chiều 24-3, Bộ Công thương đã trực tiếp báo cáo, sau đó có văn bản kiến nghị Thủ tướng Chính phủ cho phép rà soát, đánh giá lại nguồn cung và tình hình xuất khẩu gạo nhằm điều chỉnh hoạt động xuất khẩu gạo cho phù hợp với tình hình dịch bệnh và hạn hán, xâm nhập mặn.
Thực hiện chỉ đạo của Thủ tướng Chính phủ, ngay trong ngày 25-3, Bộ trưởng Bộ Công thương đã ban hành quyết định thành lập Đoàn kiểm tra liên ngành để làm việc với các địa phương và các doanh nghiệp xuất khẩu gạo chủ chốt.
Do chỉ có thời hạn 3 ngày trong điều kiện dịch bệnh diễn biến phức tạp, việc tổ chức làm việc với từng tỉnh, từng doanh nghiệp chủ chốt để nắm tình hình là không khả thi. Vì vậy, Bộ Công thương đã mời các bộ, ngành có liên quan, đại diện UBND TPHCM, UBND các tỉnh, thành phố thuộc khu vực ĐBSCL, Hiệp hội Lương thực Việt Nam và 20 thương nhân có kim ngạch xuất khẩu lớn nhất tham dự buổi làm việc vào ngày 26-3 tại TPHCM.
“Quan trọng nhất, tại buổi làm việc với Đoàn kiểm tra và trong các góp ý sau đó, không có tỉnh, thành phố, doanh nghiệp hay bộ, ngành nào, kể cả Bộ Tài chính, cho rằng việc chỉ tổ chức một cuộc họp 1/2 ngày là chưa nghiêm túc và chưa thể đánh giá được tổng thể nguồn cung và tình hình xuất khẩu gạo như Bộ Tài chính sau này nhận xét” - Bộ Công thương nêu.
Bộ Công thương cho rằng việc tổ chức cuộc họp với tất cả các bên có liên quan tại TPHCM vào ngày 26-3 là cách làm duy nhất khả thi trong bối cảnh dịch bệnh đang diễn biến hết sức phức tạp, việc đi lại khá khó khăn và Đoàn kiểm tra chỉ có 3 ngày để thu thập, phân tích, xử lý thông tin, sau đó xây dựng báo cáo theo chỉ đạo của Thủ tướng Chính phủ.
Về việc Bộ Tài chính báo cáo đã 2 lần góp ý với Bộ Công thương về điều hành xuất khẩu gạo nhưng không được Bộ Công thương tiếp thu, trong báo cáo gửi Thủ tướng, Bộ Công thương nêu:
Bộ Tài chính không phản đối hạn ngạch xuất khẩu gạo cũng như phương thức điều hành "đăng ký tờ khai trước được xuất trước" (FCFS). Không những thế, Bộ Tài chính còn giúp Bộ Công thương hoàn chỉnh phương án điều hành qua các góp ý về thẩm quyền áp dụng hạn ngạch cũng như các trường hợp không cần áp dụng hạn ngạch. Trong cả 2 lần góp ý, ý kiến quan trọng nhất của Bộ Tài chính là “chỉ cho phép xuất khẩu gạo nếp, gạo đồ, gạo hữu cơ, gạo thơm; tiếp tục tạm dừng xuất khẩu gạo tẻ thường đến hết ngày 15-6-2020 để bảo đảm mua đủ gạo dự trữ quốc gia. Sau khi dự trữ quốc gia đã mua đủ số lượng gạo dự trữ theo kế hoạch, sẽ tiếp tục điều hành xuất khẩu linh hoạt, chặt chẽ, phù hợp thực tế".
Bộ Công thương đã 2 lần giải trình với Thủ tướng Chính phủ về lý do không thể tiếp thu ý kiến này của Bộ Tài chính. Tại báo cáo này, Bộ Công thương thêm một lần nữa khẳng định:
Cấm xuất khẩu gạo để buộc người dân, doanh nghiệp phải bán gạo cho dự trữ quốc gia là việc không nên làm, nhất là trong bối cảnh người dân, doanh nghiệp đang phải chịu rất nhiều tác động tiêu cực do dịch bệnh gây ra. Cách giải quyết phù hợp nhất, được người dân và doanh nghiệp đồng tình ủng hộ là tiếp tục cho xuất khẩu gạo, bao gồm cả gạo tẻ, nhưng có sự kiểm soát chặt chẽ, minh bạch về số lượng để bảo đảm an ninh lương thực trong bối cảnh dịch bệnh, hạn hán và xâm nhập mặn.
Đề xuất dừng xuất khẩu trên cơ sở phân biệt gạo tẻ và các loại gạo khác có thể sẽ dẫn đến rủi ro về đạo đức và là mảnh đất màu mỡ cho lợi ích nhóm và tham nhũng phát triển bởi bằng mắt thường, rất khó phân biệt giữa gạo tẻ (loại cấm xuất khẩu) và gạo thơm (loại được phép xuất khẩu).
Xuất phát từ đây, để giảm thiểu rủi ro, cơ quan hải quan sẽ buộc phải kiểm tra và trưng cầu giám định chủng loại gạo cho từng lô gạo xuất khẩu. Chi phí tăng thêm về thời gian và tiền bạc là rất lớn và bất hợp lý trong bối cảnh người dân và doanh nghiệp đã đồng tình hạn chế xuất khẩu gạo để chung tay cùng Chính phủ bảo đảm an ninh lương thực.
Bộ Tài chính cho rằng phương thức điều hành "đăng ký tờ khai trước được xuất trước" (FCFS) là bất cập và đề nghị thay thế bằng đấu thầu hạn ngạch hay phân bổ hạn ngạch. Bộ Tài chính cũng cho rằng ý kiến này của Bộ Tài chính đã "không được Bộ Công Thương tiếp thu".
Về việc này, Bộ Công thương giải trình như sau:
Trong cả 2 lần góp ý cho báo cáo của Đoàn kiểm tra và Bộ Công thương, Bộ Tài chính đều không có ý kiến về các "bất cập" của phương thức FCFS trong điều hành hạn ngạch.
Trước khi đề xuất phương thức FCFS, Đoàn kiểm tra liên ngành đã thận trọng tham khảo ý kiến Tổng cục Hải quan về tính khả thi của đề xuất. Trong suốt 2 tuần sau khi báo cáo và phương án điều hành của Đoàn kiểm tra được công bố, Bộ Công thương không nhận được ý kiến nào khác của cả Tổng cục Hải quan và Bộ Tài chính.
“Bộ Công thương khẳng định phương thức FCFS, nếu được bàn bạc, phối hợp nghiêm túc với các bộ như chỉ đạo của Thủ tướng Chính phủ, qua đó bổ sung thêm một số giải pháp kỹ thuật đơn giản như bắt buộc phải khai báo đồng thời tên tàu và số hiệu container trên tờ khai online và không cho phép sửa đổi các thông tin này, sẽ giúp giảm đáng kể tình trạng khai giữ chỗ. Các doanh nghiệp đã có hàng tại cảng chắc chắn sẽ ở vị thế ưu tiên số 1 bởi họ đều đã rõ tên tàu và số hiệu container và chỉ có họ mới có thể hiện thực hóa tờ khai mà không cần phải thay đổi các thông tin này” - văn bản của Bộ Công thương nêu ra lý lẽ.
