Hỏi: Trong bài “Biện Giả”, Nguyễn Du viết: Bất độc Hoài Sa phú/ An thức Khuất Nguyên tâm. Xin cho biết ý nghĩa hai câu đó.
Tân Phong (80/31 Đặng Văn Ngữ, Phú Nhuận, TPHCM)
Khuất Nguyên (340? - 278? trước công nguyên) người nước Sở, học rộng, mới 25 tuổi đã làm quan Tả đô (dưới Thừa tướng một bậc), thi hành nhiều chính sách tiến bộ. Bọn quan lại bảo thủ gièm pha, các vua u mê nghe theo, Khuất Nguyên nhiều lần bị giáng chức và bị lưu đày. Quân Tần chiếm được thành Sính (kinh đô nước Sở, năm 278 trước CN) và 55 năm sau thì diệt nước Sở. Khuất Nguyên đau buồn, tuyệt vọng, nhảy xuống sông Mịch La tự trầm.
Trong bài phú “Hoài Sa” (Nhớ Trường Sa) sáng tác hơn một tháng trước khi mất, Khuất Nguyên phê phán bọn xấu trong triều đình, than thở mình không gặp thời, có tài mà không được dùng, bày tỏ quyết tâm giữ vững ý chí.
Về sau, Giả Nghị (201 - 169 trước CN) viết trong bài phú “Điếu Khuất Nguyên”: Lịch cửu châu nhi tướng kỳ quân hề, hà tất hoài thử đô dã (hãy đi khắp chín châu để tìm vua, hà tất ôm lấy kinh đô ấy), ngụ ý chê Khuất Nguyên.
Trong bài “Biện Giả”, Nguyễn Du bác bỏ lập luận ấy: Liệt nữ tòng lai bất nhị phu/ Hà đắc thê thê tướng cửu châu (Xưa nay, liệt nữ không lấy hai chồng, [trung thần không thờ hai vua], lẽ nào tất tả đi khắp chín châu để tìm [vua] và khẳng định: Bất độc Hoài Sa phú / An thức Khuất Nguyên tâm? (Không đọc bài phú Hoài Sa, làm sao hiểu được tấm lòng của Khuất Nguyên?)
Hoàng Anh
