Cổng Nam di sản Thành Nhà Hồ có chiều dài 34,850m, sâu 15m và cao 10m, được xây dựng kiểu cuốn vòm với các phiến đá lớn hình chữ nhật bằng phẳng tạo thân cổng, các khối đá có mặt cắt hình thang cân (dân gian gọi là hình múi bưởi) tạo vòm cửa. Đây là một trong những điểm thu hút khách tham quan du lịch mỗi khi đến với di sản Thành Nhà Hồ. Tuy nhiên, trải qua thời gian hơn 600 năm, dưới tác động của thiên nhiên, con người, di tích cổng Nam đã bị mất phần kiến trúc như vọng lâu, các cánh cổng cũng như tình trạng sụt vỡ các khối đá tạo vòm. Hiện nay, theo đánh giá của các chuyên gia bảo tồn và Trung tâm Bảo tồn Di sản Thành Nhà Hồ, hiện tượng sụt vỡ của các viên đá vẫn đang diễn ra… Nếu tình trạng này tiếp tục kéo dài sẽ ảnh hưởng và có nguy cơ khiến viên đá bị tụt khỏi vòm cuốn, ảnh hưởng kết cấu vòm, gây nguy hại đến kiến trúc và nguy hiểm cho khách tham quan, ảnh hưởng đến công tác bảo tồn và thẩm mỹ của di tích...
Dự án “Bảo tồn, tu sửa khẩn cấp mái vòm cổng Nam di sản Thành Nhà Hồ” sẽ được tiến hành với 4 mục tiêu: tu sửa cấp thiết, bảo tồn cấu trúc mái vòm cổng thành phía Nam; loại bỏ sự xâm hại, tác động của các loài thực vật, rêu mốc, địa y, muối lên tường cổng thành phía Nam của Thành Nhà Hồ, đảm bảo tính toàn vẹn, mỹ quan của di sản; nâng cao nhận thức cho cán bộ quản lý di sản và người dân trong vùng trong công tác bảo tồn di sản; phát huy giá trị di sản vì cổng chính của thành là điểm dừng chân đầu tiên của du khách.
Giám đốc Trung tâm Bảo tồn Di sản Thành Nhà Hồ Đỗ Quang Trọng cho biết: “Để thực hiện dự án này, chúng tôi sẽ mời chuyên gia quốc tế, chuyên gia trong nước có kinh nghiệm trong lĩnh vực bảo tồn di tích, nhất là di tích xây dựng bằng đá, bảo tồn bề mặt đá để trực tiếp nghiên cứu, bảo tồn và triển khai thực hiện, bảo đảm việc tu sửa an toàn, bảo lưu giá trị nguyên gốc cùng tiến độ đề ra”.
Dự kiến thời gian thực hiện dự án sẽ bắt đầu từ tháng 11-2018 đến tháng 6-2019. Trung tâm Bảo tồn Di sản Thành Nhà Hồ và các chuyên gia bảo tồn sẽ khảo sát, khoanh vùng, phân tích vị trí bị nứt vỡ trên mái vòm phía Tây và các vị trí bị xâm hại trên bề mặt cổng Nam, cũng như lấy mẫu, phân tích tác nhân gây hại mái vòm và bề mặt cổng thành Nam.
Sau đó, sẽ tổ chức hội thảo khoa học xây dựng phương án bảo quản, tu sửa mái vòm phía Tây của cổng Nam và loại bỏ tác nhân gây hại bề mặt cổng Nam. Trong 2 tháng 1 và tháng 2-2019 sẽ tổ chức tu sửa và bảo quản cổng Nam Thành Nhà Hồ, tu sửa mái vòm phía Tây cổng Nam, làm sạch các mặt của phiến đá bị vỡ, loại bỏ dị vật, nâng phần dưới của phiến đá bị vỡ trên mái vòm... Tiếp đó là loại bỏ tác nhân: thực vật, rêu mốc, địa y, muối gây hại bề mặt cổng Nam...
