Nhiều thách thức về đô thị
Năm 1893, bác sĩ Alexandre Yersin khám phá ra vùng đất hoang sơ, hùng vĩ trên cao nguyên Langbian, khởi đầu cho sự hình thành và phát triển thành phố Đà Lạt. Trải qua hơn 120 năm, Đà Lạt đã trở thành đô thị nghỉ dưỡng nổi tiếng của cả nước với những giá trị đặc thù, như khí hậu mát mẻ, địa hình đồi dốc trập trùng, cảnh quan thiên nhiên thơ mộng và đặc biệt là vốn di sản kiến trúc biệt thự cổ. Hiện Đà Lạt còn hàng trăm căn biệt thự kiến trúc Pháp độc đáo. Các công trình được xây dựng hài hòa với thiên nhiên, sắp đặt khéo léo theo các dạng địa hình để tạo nên một đô thị có dáng vẻ riêng, được ví như “Paris thu nhỏ”.
Nhưng quá trình đô thị hóa cũng đang khiến Đà Lạt đối mặt với nhiều thách thức, nhất là vấn đề bảo tồn kiến trúc và cảnh quan đô thị. Theo ông Lê Quang Trung, Giám đốc Sở Xây dựng Lâm Đồng, thời gian qua, một số biệt thự được giao cho các nhà đầu tư khai thác nhưng chưa được kiểm soát chặt chẽ. Nhiều biệt thự xuống cấp, kinh phí để cải tạo, bảo tồn còn hạn chế, đã làm giá trị kiến trúc giảm dần qua thời gian. Bên cạnh đó, việc hình thành các công trình có kiến trúc mới, mật độ xây dựng tăng, cây xanh giảm, xây dựng các công trình xen kẽ trong các khu biệt thự… đã làm cho cảnh quan thơ mộng, hài hòa trước đây bị thay đổi.
Cùng với sự mai một vốn di sản biệt thự cổ, vấn đề quy hoạch phát triển đô thị Đà Lạt cũng còn nhiều điều phải bàn. Tại hội thảo về bảo tồn và phát triển đô thị Đà Lạt vừa diễn ra, PGS-TS kiến trúc sư Doãn Minh Khôi (Hội Kiến trúc sư Việt Nam) cho rằng, sự gia tăng dân số tại các khu vực dân cư và các hoạt động dịch vụ, thương mại, du lịch khiến khu vực trung tâm Đà Lạt bị xây dựng dày đặc. Từ một thành phố có chức năng nghỉ dưỡng, tĩnh lặng và lãng mạn theo kiểu châu Âu đang biến đổi thành một thành phố nhộn nhịp. Yếu tố bản sắc có nguy cơ bị mất dần từ các dự án đầu tư xây dựng của cả tư nhân và nhà nước. Một số công trình đồ sộ tạo điểm nhấn quá lộ liễu, không đúng với kiến trúc đặc trưng của Đà Lạt.
Còn theo TS Ngô Viết Nam Sơn (kiến trúc sư, chuyên gia quy hoạch phát triển đô thị), việc quy hoạch đô thị Đà Lạt hiện tại chưa nói rõ cách ứng xử với nhà cao tầng trong khu lõi trung tâm, mà chỉ nói chung chung tầng cao trung bình tối đa là 3-5 tầng, với một số công trình điểm nhấn cao trên 5 tầng. “Trên 5 tầng có thể hiểu là vẫn chưa xác định mức khống chế tầng cao tối đa, trong khi thực tế Đà Lạt hoàn toàn không nên cấp phép cho nhà cao tầng. Những công trình điểm nhấn cũng chỉ cần cao đến 9 tầng là đủ, do cộng hưởng chiều cao từ địa thế đồi núi”, ông Ngô Viết Nam Sơn phân tích.
Hướng đến đô thị xanh
Theo KTS Trần Ngọc Chính, Chủ tịch Hội Quy hoạch phát triển đô thị Việt Nam, Đà Lạt cần bảo tồn các giá trị cốt lõi, nổi bật của mình, đó là khí hậu mát mẻ, cảnh quan thiên nhiên thơ mộng; phong cách người Đà Lạt hiền hòa, thanh lịch, mến khách; di sản kiến trúc Pháp độc đáo. Phải coi các giá trị đặc thù này là tài sản, tài nguyên vô giá của Đà Lạt. Nếu mất đi một trong những giá trị trên thì hình ảnh, thương hiệu Đà Lạt sẽ không còn.
Từ phân tích nói trên, kiến trúc sư Ngô Viết Nam Sơn cho rằng, việc quy hoạch trung tâm đô thị Đà Lạt không nên là những công trình cao tầng, mà là không gian xanh; không định hướng phát triển theo chiều cao, mà theo chiều ngang, trong mối liên kết đan xen với cây xanh, mặt nước. Những khu vực xây dựng hiện hữu trong khu trung tâm đã có hiện trạng mật độ cao 50%-70%, thì nên có chính sách khuyến khích lập vườn xanh trên mái để trồng hoa, trồng rau… Những khu vực chưa xây dựng trong khu trung tâm thì nên giảm mật độ xây dựng và khuyến khích các kiến trúc phù hợp với tiêu chí đô thị du lịch xanh và kiến trúc bền vững.
Cùng quan điểm, kiến trúc sư Doãn Minh Khôi cho rằng, các hoạt động xây dựng tại Đà Lạt cần phải chú trọng lồng ghép với bảo vệ tài nguyên rừng, đồi núi, hồ, suối và bảo tồn quỹ di sản kiến trúc đô thị. Để làm được điều đó, chúng ta cần ứng xử với thiên nhiên theo hướng chung sống hòa đồng và không quá tự nổi bật trong không gian thiên nhiên. Cần bảo tồn và nhân rộng những khoảng xanh của thành phố. Sự mở rộng của các khu dân cư và lan dần lên phía Bắc cũng cần phải được quan tâm để tránh ảnh hưởng tầm nhìn đến dãy Langbian - điểm nhấn cảnh quan của toàn thành phố.
“Định hướng phát triển tương lai của Đà Lạt, theo những phân tích về biến đổi hình thái đô thị, sẽ phải kế thừa và phát huy những giá trị sẵn có. Công tác quy hoạch sử dụng đất, bố trí cảnh quan và thiết kế kiến trúc cần có sự tiếp nối các giá trị mà trước đây Pháp đã thiết kế. Đà Lạt có thể trở thành một thành phố phục hưng của châu Á và tỉnh Lâm Đồng sẽ trở thành một mô hình mẫu cho nền kinh tế xanh, phát triển ổn định”, ông Doãn Minh Khôi kỳ vọng.
