Mật là sản phẩm bài tiết của gan. Sau khi sản xuất ra, mật được đưa xuống chứa ở túi mật. Khi thức ăn đến tá tràng, túi mật sẽ co bóp tống mật xuống ruột tham gia vào quá trình tiêu hóa. Số lượng dịch mật khoảng 0,5 lít/24 giờ. Thành phần dịch mật bao gồm:
- Muối mật: Là thành phần giúp tiêu hóa, hấp thu chất béo, qua đó giúp hấp thu các vitamin tan trong chất béo đồng thời giúp hòa tan cholesterol trong dịch mật để tránh sỏi mật.
- Cholesterol: Là nguyên liệu để sản xuất muối mật, đồng thời cũng là con đường đào thải cholesterol để điều hòa cholesterol trong máu. Bình thường lượng cholesterol sản xuất tương quan với muối mật giúp cholesterol tan được trong dịch mật. Vì một lý do nào đó, tương quan này mất đi, lượng cholesterol chiếm ưu thế sẽ có nguy cơ tạo sỏi cholesterol.
- Sắc tố mật: Là sản phẩm của quá trình chuyển hóa hemoglonin ở gan, theo dịch mật được bài tiết ra ngoài theo phân, làm cho phân có màu vàng.
Sỏi mật là gì?
Sỏi mật là một bệnh lý thường gặp, nguyên nhân chủ yếu liên quan đến rối loạn chuyển hóa cholesterol và nhiễm khuẩn, là kết quả sự kết tụ của các thành phần có trong dịch mật tạo thành khối chất rắn. Sỏi mật có thể nằm ở nhiều vị trí khác nhau trong hệ thống dẫn mật như túi mật, ống mật chủ, đường dẫn mật trong gan... Sỏi mật có 2 loại chính: Sỏi cholesterol và sỏi sắc tố mật.
Sỏi cholesterol: Thường gặp, do cholesterol kết tinh trong dịch mật, gặp khi nồng độ cholesterol trong mật cao, nồng độ muối mật thấp, có sự ứ đọng dịch mật và một số nguyên nhân khác.
Sỏi sắc tố mật: Thường gặp ở các nước đang phát triển, do vấn đề vệ sinh an toàn thực phẩm còn kém, dẫn đến dễ bị nhiễm khuẩn, nhiễm ký sinh trùng. Hay gặp do trứng giun đũa hoặc vỏ xác giun làm “nhân” cho sắc tố mật và canxi bám vào, hình thành sỏi mật.
Nguyên nhân sỏi mật
- Thừa cân, béo phì liên quan đến giảm bài tiết muối mật, tăng hàm lượng cholesterol, giảm khả năng tống xuất của túi mật.
- Chế độ ăn nhiều thức ăn có hàm lượng cholesterol cao, nhiều chất béo động vật, ít chất xơ và rau xanh.
- Người mắc các bệnh đường ruột như táo bón, các bệnh như viêm ruột mãn tính, bệnh viêm loét đại tràng, bệnh crohn, cắt đoạn hồi tràng... những bệnh này tạo cơ hội cho vi trùng đường ruột phát triển, dễ dẫn đến viêm tá tràng, túi mật và ống mật, do đó nó làm cho mật dễ lắng xuống thành sỏi.
- Do dùng nhiều một số dược phẩm: Sử dụng thuốc tránh thai dài ngày, estrogen làm tăng nồng độ cholesterol trong máu. Sử dụng thuốc hạ cholesterol (hạ mỡ máu) làm tăng cholesterol trong dịch mật. Sử dụng các thuốc ức chế miễn dịch, thuốc chống trầm cảm làm chậm các cơn co thắt túi mật.
- Lối sống ít vận động khiến dịch mật bị ứ trệ tạo điều kiện thuận lợi cho cholesterol kết tủa.
Ngoài ra, một số yếu tố nguy cơ khác cũng góp phần thúc đẩy sự phát triển của sỏi mật như:
- Người trên 40 tuổi.
- Phụ nữ sinh nhiều con.
- Nhịn ăn để giảm cân nhanh.
- Nghiện rượu.
- Tiền sử gia đình có nhiều người mắc bệnh túi mật.
- Bệnh tiểu đường...
Dinh dưỡng giúp phòng ngừa sỏi mật
- Hạn chế thức ăn giàu cholesterol như mỡ, da, phủ tạng động vật, lòng đỏ trứng… Nên sử dụng dầu ăn thay mỡ, sử dụng các loại thịt, cá nạc như nạc thăn lợn, thịt bò, cá quả, cá chép, các loại đậu đỗ như đậu tương, đậu xanh, đậu đen...
- Tăng cường rau xanh, trái cây trong khẩu phần giúp cung cấp nhiều vitamin nhóm B, C giúp tăng cường chuyển hóa mỡ và đường bột, đồng thời cung cấp nhiều chất xơ giúp phòng tránh táo bón.
- Thực hiện ăn uống vệ sinh, ăn chín, uống sôi, tẩy giun định kỳ 6 tháng/lần, rửa tay trước khi ăn và sau khi đi vệ sinh.
- Không nên giảm cân quá nhanh, cơ thể phải chuyển hóa lượng lớn chất béo trong thời gian ngắn có thể khiến gan tạo thêm nhiều cholesterol hơn đưa xuống mật.
- Ăn đủ bữa, không nhịn đói, việc nhịn đói làm giảm chuyển động của túi mật, do đó mật tích tụ lại với nồng độ cholesterol cao, dễ gây sỏi mật.
- Thận trọng khi dùng các loại thuốc nội tiết, thuốc hạ mỡ máu…
- Tăng cường luyện tập, vận động thể chất.
BS CK1 Trần Thị Minh Nguyệt
Thành viên HĐQT Công ty NutiFood
