Thực tế cho thấy có sự thiếu khoa học trong việc xây dựng, bố trí các nhà tái định cư. Số lượng, quy mô, tính chất, điều kiện của các nhà đất tái định cư thường không được tính toán phù hợp cho tất cả mọi đối tượng trong dự án thu hồi đất.
Bởi trong số hộ dân bị giải tỏa luôn có nhiều nhóm dân cư khác nhau về trình độ, nghề nghiệp, diện tích nhà ở bình quân đầu người, thu nhập thực tế…, nhưng khi bố trí nhà tái định cư thì gần như tất cả các dự án đều chỉ chú ý đến diện tích nhà (tương ứng với yếu tố diện tích nhà bình quân) và giá tiền, chứ các yếu tố khác đều không được đề cập.
Thực tế nhiều hộ thà nhận tiền để đi ở thuê, chứ không chịu nhận nhà tái định cư, do nơi ở và điều kiện sống thay đổi khiến họ không tìm được công việc như trước và thu nhập bị giảm sút, khiến chất lượng sống của họ sau giải tỏa chẳng những không được nâng lên mà còn giảm đi nhiều.
Từ thực tế này, các nhà quản lý nên nghiêm túc rút ra bài học về việc bố trí nhà ở và nền đất tái định cư cho các hộ dân phải di dời. Nguyên tắc cao nhất là đảm bảo cuộc sống của người dân được cải thiện tốt hơn về nhiều mặt, trong đó có các yếu tố quan trọng như khả năng tìm được công việc phù hợp, thu nhập, diện tích nhà bình quân đầu người, chất lượng sống, điều kiện đi lại, mức độ an ninh…
Với mỗi dự án thu hồi đất nên có nhiều dự án tái định cư với các điều kiện khác nhau, để người dân có thể chọn lựa tùy theo điều kiện cụ thể của mình, chứ không bị buộc phải chọn giữa nhận suất tái định cư hoặc nhận tiền, từ đó dễ phát sinh nhiều hệ lụy như đã xảy ra. Trong mỗi dự án nhà tái định cư nên có nhiều sự lựa chọn hơn, như nền đất, nhà, diện tích, giá cả…
Dĩ nhiên Nhà nước hoặc nhà đầu tư không nhất thiết phải cùng lúc thực hiện nhiều dự án nhà tái định cư, mà nên có sự phối hợp, liên kết với các dự án khác để tăng khả năng lựa chọn của người dân.
Chẳng hạn, một dự án thu hồi đất ở quận Bình Thạnh, nhưng có các dự án tái định cư ở quận Thủ Đức, quận 12, huyện Bình Chánh, huyện Nhà Bè, để người dân có thêm cơ hội tìm cho mình điều kiện tốt nhất, chứ không phải bị buộc chọn một phương án duy nhất vì không còn phương án khác.
Các dự án nhà tái định cư nên được xây dựng sớm để kịp bố trí cho người dân phải di dời, tránh để họ phải sống tạm bợ một thời gian rồi mới nhận được nhà. Nhà tái định cư xét cho cùng cũng là một dạng nhà kinh doanh, dù kinh doanh này không hoàn toàn thuận mua vừa bán, nhưng đã là kinh doanh thì phải bảo đảm chất lượng, hình thức, độ bền…
Làm được như vậy không những giúp người dân có cuộc sống tốt hơn, mà còn tránh lãng phí như đã xảy ra trong thời gian vừa qua. Lãng phí ở đây không chỉ là số căn hộ tái định cư bị dư thừa, bị xuống cấp, mà còn lãng phí lòng tin và sự ủng hộ của người dân.
