Đảm bảo tính trung lập
Theo giới quan sát, Malaysia phải đảm bảo được tính trung lập của ASEAN; cân bằng trong quan hệ với các cường quốc. Tiến sĩ Azmi Hassan, thành viên cấp cao tại Học viện nghiên cứu chiến lược Nusantara, cho rằng chức Chủ tịch ASEAN sẽ là phép thử cho các kỹ năng ngoại giao của Malaysia và khả năng thúc đẩy ASEAN hợp tác với Trung Quốc, Nga, Mỹ và phương Tây.
“ASEAN trở nên trung lập, đồng nghĩa với khả năng thúc đẩy đối thoại của khối với các quốc gia khác. ASEAN không muốn bị gạt ra ngoài lề trong việc xây dựng mối quan hệ với các siêu cường toàn cầu ở mọi khía cạnh”, Tiến sĩ Azmi Hassan nói.
Trong bài phát biểu tại Hội nghị Cấp cao ASEAN ở Lào hôm 9-10, Thủ tướng Malaysia Anwar Ibrahim đã nêu rõ cam kết của khối đối với vai trò trung tâm và kêu gọi các quốc gia thành viên đoàn kết trong bối cảnh căng thẳng địa chính trị trên toàn thế giới.
Ông Anwar nói: “Khi căng thẳng toàn cầu tiếp tục gia tăng và sự phân cực dường như đang chiếm ưu thế hơn sự hội nhập, các “vết nứt” và chia rẽ trong ASEAN có nguy cơ bị khai thác gây tổn hại đến vai trò trung tâm và sự gắn kết của ASEAN. Chúng ta, các quốc gia thành viên ASEAN, có nghĩa vụ phải từ chối những lời đề nghị có xu hướng gây chia rẽ”.
Thủ tướng Malaysia cho biết, ASEAN phải gửi một thông điệp rõ ràng tới thế giới rằng khối sẽ vẫn đoàn kết và tiếp tục là động lực chính của hòa bình, an ninh và hợp tác trong khu vực.
Bảo vệ lợi ích cốt lõi
Ông Joshua Kurlantzick, thành viên cấp cao về Đông Nam Á của Hội đồng quan hệ đối ngoại tại Mỹ, nhận định, với vai trò Chủ tịch ASEAN, Malaysia phải bảo vệ lợi ích cốt lõi của khối ở châu Á - Thái Bình Dương và đảm bảo vai trò trung tâm của khối trong dài hạn.
Để làm được điều này, chuyên gia chính sách đối ngoại Joanne Lin, thành viên cấp cao và đồng điều phối viên của Trung tâm nghiên cứu ASEAN tại Viện ISEAS-Yusof Ishak của Singapore, cho rằng, Malaysia có thể ưu tiên thực hiện đầy đủ Hiệp định đối tác kinh tế toàn diện khu vực (RCEP) - hiệp định thương mại lớn nhất thế giới, bao gồm 15 quốc gia với GDP gần 30.000 tỷ USD. RCEP có khả năng định vị ASEAN là trung tâm cho tăng trưởng và hợp tác khu vực.
Bà Joanne Lin cũng kỳ vọng Malaysia sẽ thúc đẩy các cuộc đàm phán về Hiệp định khung kinh tế kỹ thuật số của ASEAN, được khởi động vào tháng 9-2023 để thúc đẩy hợp tác kỹ thuật số và bổ sung thêm 2.000 tỷ USD vào nền kinh tế kỹ thuật số của khu vực vào năm 2030.
Theo bà Joanne Lin, dù ông Anwar có thể sẽ sử dụng nền tảng ASEAN để “khuếch đại” các ưu tiên chính sách đối ngoại của Malaysia, như ủng hộ hợp tác Nam-Nam và tăng cường quan hệ với các cường quốc mới nổi, nhưng cách tiếp cận của ông có thể sẽ được định hướng bởi “sự nhạy bén về ngoại giao” và cam kết về vai trò trung tâm của ASEAN.
Về vấn đề Biển Đông, với tư cách là quốc gia điều phối hiện tại cho quan hệ ASEAN-Trung Quốc và là một quốc gia có yêu sách chủ quyền ở Biển Đông, Malaysia có lợi ích đáng kể trong việc thúc đẩy các cuộc đàm phán về Bộ quy tắc ứng xử mà ASEAN đặt mục tiêu hoàn tất vào năm 2026.
Bà Joanne Lin cho biết, Malaysia có thể sẽ ưu tiên thúc đẩy các cuộc đàm phán này, nhấn mạnh lợi ích chung của ASEAN trong việc đảm bảo cách tiếp cận dựa trên luật lệ đối với các tranh chấp hàng hải.
