Từ bình thường hóa đến hiểu biết và tin cậy
Tôi xin lấy cột mốc từ khi hai nước bình thường hóa quan hệ ngoại giao, đó là vào tháng 7-1995, và 2025 tròn 30 năm quan hệ ngoại giao Việt - Mỹ. Như có người đã mô tả, đây là mối quan hệ “thú vị”, tôi đồng ý về điều này. Nhìn lại 30 năm qua, chính chúng tôi, những người trong cuộc vẫn cảm thấy đi từ ngạc nhiên này đến ngạc nhiên khác, khi chứng kiến những bước tiến mạnh mẽ của quan hệ hai nước.
Xin lấy thí dụ về quan hệ thương mại giữa hai nước. Nếu như kim ngạch thương mại song phương Việt-Mỹ năm 1995 mới đạt 450 triệu USD, thì đến năm 2023 đã đạt gần 111 tỷ USD, tăng hơn 246 lần, đặc biệt kể từ năm 2014 trở, Việt Nam đã trở thành nước ASEAN xuất khẩu nhiều nhất vào Mỹ.
Về quan hệ tổng thể, 18 năm sau khi bình thường hóa, Việt Nam mới xác lập quan hệ Đối tác toàn diện với Mỹ (tháng 7-2013). Nhưng chỉ 10 năm sau đó, chúng ta đã nâng cấp quan hệ lên Đối tác Chiến lược Toàn diện (tháng 9-2023). Hợp tác phát triển cả về bề rộng, chiều sâu và tầm cao.
Nhưng điều rất quan trọng là những thay đổi trong tư duy. Nếu như có điều kiện đi thăm nước Mỹ và tiếp xúc với Nhân dân Mỹ thuộc các tầng lớp khác nhau, hẳn sẽ thấy sự quan tâm cao, thái độ thiện chí và tình cảm hữu nghị với Nhân dân Việt Nam khá phổ biến.
Việt Nam giờ đây với Mỹ là một đối tác quan trọng ở châu Á - Thái Bình Dương, đang đóng góp quan trọng và có trách nhiệm vào việc duy trì hòa bình, ổn định ở khu vực, một nền kinh tế mới nổi với nhiều cơ hội hợp tác, một mảnh đất yên bình, tươi đẹp và cuốn hút du khách. Ở thời điểm bình thường hóa quan hệ, chúng ta khó mà có thể hình dung được những bước phát triển đó!
Nhưng, những thành quả đó không phải tự nhiên mà có. 30 năm qua cũng là quá trình nỗ lực không ngừng nghỉ của nhiều thế hệ lãnh đạo, của các cựu chiến binh, của các doanh nghiệp và người dân hai nước, trong đó có cộng đồng người Việt Nam tại Mỹ. Họ vượt qua nhiều thử thách và trở lực, để từng bước xây dựng cơ sở, tạo nền tảng vững chắc cho quan hệ hợp tác trên các lĩnh vực, đưa quan hệ hai nước tiến lên phía trước.
Tôi có may mắn được chứng kiến quá trình phát triển quan hệ Việt - Mỹ từ khi hai bên còn ở hai “chiến tuyến” trong “Chiến tranh lạnh”, cho đến khi Mỹ bỏ cấm vận Việt Nam (năm 1994), bình thường hóa quan hệ ngoại giao (năm 1995), hai bên ký Hiệp định Thương mại song phương (năm 2000), Mỹ trao cho Việt Nam Quy chế thương mại bình thường vĩnh viễn và thỏa thuận về việc Việt Nam gia nhập Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO, năm 2006), rồi hai nước xác lập quan hệ Đối tác Toàn diện (năm 2013), và Đối tác Chiến lược Toàn diện (năm 2023).
Đó là một quá trình không dễ dàng và không phải lúc nào cũng suôn sẻ, vì sự khắc nghiệt của lịch sử, vì sự khác biệt về chế độ chính trị, và cả vì hai bên chưa thật sự hiểu nhau. Song điều xuyên suốt là quyết tâm chính trị của lãnh đạo hai nước xây dựng mối quan hệ mới, từ những bài học quý giá được đúc rút trong lịch sử.
Quan hệ Việt - Mỹ 30 năm qua có nhiều cột mốc quan trọng, mỗi cột mốc đều có ý nghĩa riêng. Tôi không có điều kiện để đề cập hết, mà chỉ xin tập trung vào một số mốc chính. Đó là chuyến thăm Mỹ của Chủ tịch nước Trương Tấn Sang vào năm 2013, hai nước xác lập quan hệ Đối tác toàn diện với 9 trụ cột, trải rộng khắp các lĩnh vực hợp tác giữa hai nước.
Lần đầu tiên, hai nước cam kết tôn trọng thể chế chính trị của nhau. Đáng chú ý là trong chuyến thăm này, Chủ tịch nước Trương Tấn Sang đã trao cho Tổng thống Obama bản sao bức thư Chủ tịch Hồ Chí Minh gửi Tổng thống Mỹ Truman (tháng 1-1946), trong đó Người bày tỏ mong muốn có quan hệ “hợp tác đầy đủ” với Mỹ, thể hiện tầm nhìn chiến lược, vượt thời đại của Bác.
Đó là chuyến thăm lịch sử của Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng năm 2015, chuyến thăm Mỹ đầu tiên của người đứng đầu Đảng ta, đúng vào dịp kỷ niệm 20 năm bình thường hóa quan hệ, với Tuyên bố chung về Tầm nhìn quan hệ Việt-Mỹ, thể hiện tinh thần “gác lại quá khứ, vượt qua khác biệt, phát huy tương đồng, hướng tới tương lai”. Chuyến thăm cũng thể hiện phía Mỹ tôn trọng thể chế chính trị Việt Nam, coi trọng người đứng đầu Đảng Cộng sản Việt Nam.
Đó là chuyến thăm Việt Nam của Tổng thống Mỹ Barack Obama vào năm 2016, phía Mỹ tuyên bố bãi bỏ lệnh cấm bán vũ khí sát thương cho Việt Nam, một động thái mang ý nghĩa chính trị, là mảnh ghép cuối cùng đánh dấu sự bình thường hóa đầy đủ quan hệ.
Điều thú vị là ông Barack Obama là Tổng thống Mỹ đương nhiệm đầu tiên thăm Khu di tích Nhà sàn Bác Hồ, thể hiện sự trân trọng đối với Chủ tịch Hồ Chí Minh, người được UNESCO vinh danh Anh hùng giải phóng dân tộc, Danh nhân văn hóa kiệt xuất.
“Dấu ấn” của ông Donald Trump
Tháng 11-2024, cử tri Mỹ đã bầu ông Donald Trump làm Tổng thống thứ 47 của nước Mỹ. Đối với Việt Nam, Tổng thống Donald Trump đã ghi dấu ấn và có đóng góp tích cực thúc đẩy quan hệ trong nhiệm kỳ thứ nhất, khi ông đã 2 lần đến thăm Việt Nam - điều chưa từng có với một Tổng thống Mỹ đương nhiệm.
Quan hệ hai nước giai đoạn đó tiếp tục có những bước phát triển vững chắc, với việc lãnh đạo cấp cao hai nước thường xuyên thăm viếng song phương và gặp gỡ nhau bên lề các hội nghị khu vực và quốc tế, và các lĩnh vực hợp tác đều tiến triển mạnh mẽ. Trong giai đoạn khó khăn của đại dịch Covid-19, hai nước đã hỗ trợ nhau hiệu quả phòng chống dịch.
Khi ấy, Tổng thống Donald Trump đã có một cử chỉ hiếm thấy, đó là đăng trên Twitter lời cảm ơn Việt Nam, khi lô hàng trang thiết bị y tế, bảo hộ cá nhân đầu tiên từ Việt Nam được gửi đến Mỹ vào ngày 8-4-2020.
Tôi có hai lần vinh dự được tham gia công tác chuẩn bị, cũng như đón tiếp Tổng thống Mỹ Donald Trump thăm Việt Nam. Một lần nhân dịp ông dự Hội nghị Cấp cao APEC tháng 11-2017 tổ chức tại Đà Nẵng, và một lần là Hội nghị Thượng đỉnh Mỹ - Triều lần thứ hai tại Hà Nội vào tháng 2-2019.
Khi tôi đảm nhận nhiệm vụ Đại sứ Việt Nam tại Mỹ, tôi đã trình Quốc thư lên Tổng thống Donald Trump. Qua những lần gặp gỡ và tiếp xúc trực tiếp với Tổng thống Donald Trump, tôi thấy ông có ấn tượng tốt và thiện cảm về đất nước và con người Việt Nam, về sự đón tiếp trọng thị, chu đáo mà lãnh đạo Việt Nam đã dành cho ông, cũng như sự mến khách mà Nhân dân Việt Nam thể hiện ở những nơi ông đến.
Trong giai đoạn vận động tranh cử vừa qua, ông cũng là người đã có những phát biểu ấn tượng và tích cực về Việt Nam.
Ông Donald Trump trở lại nắm quyền nhiệm kỳ Tổng thống lần thứ hai, đúng vào thời điểm 30 năm bình thường hóa quan hệ Việt - Mỹ. Ông được “tiếp quản” một nền tảng quan hệ Việt - Mỹ vững chắc hơn so với nhiệm kỳ thứ nhất, và hợp tác với Việt Nam được sự ủng hộ và đồng thuận của cả hai đảng ở Mỹ.
Hai bên sẽ tiếp tục thực hiện các nguyên tắc đã được thỏa thuận và đề cập trong các tuyên bố chung giữa hai nước, đó là tôn trọng độc lập, chủ quyền, toàn vẹn lãnh thổ của nhau, tôn trọng thể chế chính trị ở mỗi nước, hợp tác cùng có lợi…
Tôi tin tưởng rằng Mỹ sẽ tiếp tục coi trọng khu vực châu Á - Thái Bình Dương - Ấn Độ Dương, coi trọng quan hệ với Việt Nam và ASEAN; mong muốn tăng cường hợp tác với các đối tác ở khu vực này, trong đó có Việt Nam. Về phần mình, Việt Nam cũng nhất quán coi Mỹ là đối tác có tầm quan trọng chiến lược, và sẽ cùng nỗ lực để hiện thực hóa và làm sâu sắc hơn nữa 10 trụ cột của quan hệ Đối tác chiến lược toàn diện.
Vững bước đến tương lai
Năm 2025 đánh dấu tròn 30 năm quan hệ Việt - Mỹ (1995-2025). Đây là một dấu mốc đặc biệt có ý nghĩa trong quan hệ hai nước, nhất là sau khi hai nước đã nâng cấp lên Đối tác Chiến lược Toàn diện, mở ra một giai đoạn mới hợp tác sâu rộng, thực chất và hiệu quả hơn nữa, vì hòa bình, hợp tác và phát triển.
Tại sự kiện kỷ niệm 1 năm nâng cấp quan hệ, hướng tới kỷ niệm 30 năm quan hệ ngoại giao hai nước, diễn ra tại thành phố New York vào ngày 23-9-2024, khi ấy Tổng Bí thư, Chủ tịch nước Tô Lâm đã đánh giá lịch sử quan hệ Việt - Mỹ là quá trình hiếm có, và là hình mẫu trong quan hệ quốc tế về hàn gắn và xây dựng quan hệ sau chiến tranh.
Trong bối cảnh quốc tế hết sức phức tạp hiện nay, ý nghĩa của “hình mẫu” mà Tổng Bí thư, Chủ tịch nước đề cập chính là tinh thần Việt - Mỹ “gác lại quá khứ, vượt qua khác biệt, phát huy tương đồng, hướng tới tương lai”; cùng hợp tác, với tinh thần xây dựng, giải quyết mọi bất đồng qua đối thoại, tôn trọng luật pháp quốc tế và Hiến chương Liên hợp quốc, tôn trọng nhau, tôn trọng thể chế chính trị của nhau và cùng có lợi…
Hình mẫu đó chính là giải pháp, là câu trả lời cho nhiều cuộc xung đột, chiến tranh và nhiều vấn đề nan giải hiện nay của thế giới.
Tôi lạc quan và tin tưởng vững chắc rằng, trong những năm tới, quan hệ Việt - Mỹ sẽ tiếp tục phát triển mạnh mẽ hơn nữa. Những thành quả đạt được trong 30 năm qua đang tạo ra những xung lực mới để hai bên hiện thực hóa những nội dung hợp tác sâu rộng và tầm vóc đã được nêu trong Tuyên bố chung của hai bên vào tháng 9-2023 vừa qua.
Gần đây nhất, trong cuộc điện đàm giữa Tổng Bí thư Tô Lâm và Tổng thống đắc cử Donald Trump vào ngày 11-11-2024, hai bên đều thể hiện mong muốn tăng cường quan hệ hữu nghị, hợp tác giữa hai nước.
