Tro, xỉ phát sinh từ hoạt động của các nhà máy nhiệt điện than đã và đang ảnh hưởng tiêu cực đến môi trường sống của những người dân sinh sống gần các nhà máy này. Thế nhưng, nếu biết tận dụng, xử lý hợp lý tro, xỉ có thể trở thành vật liệu xây dựng tốt…
Áp lực lớn
Theo thống kê của Tổng cục Năng lượng (Bộ Công thương), nước ta hiện có 19 nhà máy nhiệt điện than (công suất 14.300MW) đang vận hành và tiêu thụ khoảng 42 triệu tấn than/năm. Ước tính lượng tro, xỉ, thạch cao thải ra hàng năm hơn 14,4 triệu tấn; tổng diện tích làm bãi thải khoảng 700ha. Ngoài ra còn có 12 nhà máy (11.700MW) đang xây dựng và 12 nhà máy đã và đang phê duyệt đầu tư (12.900MW) với tổng số than tiêu thụ 63 triệu tấn/năm và lượng tro, xỉ thải ra khoảng 14,7 triệu tấn/năm. Diện tích bãi thải xỉ khoảng hơn 1.100ha. Như vậy, tính đến những năm 2022-2023, Việt Nam sẽ có 43 nhà máy, tiêu thụ khoảng 110 triệu tấn than và thải ra 29 triệu tấn tro, xỉ/năm.
Theo tính toán, để có công suất 36.000MW vào năm 2020, các nhà máy nhiệt điện cần 67 triệu tấn than/năm và để làm ra 75.000MW công suất vào năm 2030, các nhà máy nhiệt điện cần tới 171 triệu tấn than/năm. Tổng lượng tro, xỉ trung bình chiếm 25% - 60% lượng than nhiên liệu, tùy thuộc vào chất lượng than và hiệu quả đốt cháy (công nghệ). Về nguyên tắc, tro, xỉ có thể được sử dụng như phụ gia sản xuất xi măng, bê tông, gạch không nung và các loại vật liệu xây dựng khác. Tuy nhiên, do trong tro, xỉ còn chứa lượng lớn than chưa kịp cháy hoặc cháy chưa triệt để (than dư), có thể lên đến 20% - 30%, cho nên để tái sử dụng tro, xỉ phải qua công đoạn tuyển để tách lượng than này ra, cần phải đầu tư thêm dây chuyền tuyển than từ tro, xỉ. Hiện nay, công nghệ tuyển than dư từ tro, xỉ chưa được phổ biến rộng rãi nên việc tái sử dụng tro, xỉ rất hạn chế. Hiện nước ta đang đối mặt với vấn đề môi trường từ việc phát triển các nhà máy nhiệt điện than; đó là đến năm 2030, phải quản lý các bãi chứa tro, xỉ với diện tích hơn 28.000ha. Việc xả thải tro, bụi từ các nhà máy nhiệt điện than cũng là nguyên nhân gây hiệu ứng nhà kính làm biến đổi khí hậu.
Tro, xỉ tại bãi chứa của Nhà máy Nhiệt điện than Duyên Hải (Trà Vinh)
Vật liệu có ích
Theo các chuyên gia, nguồn chất thải tro, xỉ rất có giá trị trong việc sản xuất ra các sản phẩm vật liệu không nung và dùng trong các ngành công nghiệp như sản xuất xi măng, bê tông, gốm, sứ, gạch, vật liệu nhẹ, phân bón, nhựa đường hoặc san lấp... Thậm chí các nhà khoa học thế giới đã nghĩ đến việc dùng tro bay để chế tạo xe bọc thép siêu nhẹ hoặc thu dọn dầu loang. Việc này vừa mang lợi ích kinh tế hàng ngàn tỷ đồng mỗi năm, hạn chế nhập khẩu nguyên vật liệu xây dựng vừa tiết kiệm được đất làm hồ, bãi chứa và quan trọng hơn là giảm thiểu ô nhiễm môi trường. Nhiều nước trên thế giới đã áp dụng thành công; tuy nhiên để làm được điều này không hề đơn giản mà cần phải có cơ chế, chính sách hỗ trợ từ Nhà nước. Theo PGS-TS Trương Duy Nghĩa, Chủ tịch Hiệp hội Khoa học Kỹ thuật Nhiệt Việt Nam, tro, xỉ của nhà máy nhiệt điện ở các nước là nguyên liệu quý phục vụ sản xuất gạch, xi măng còn ở Việt Nam lại bị coi là chất thải, gây ô nhiễm môi trường. Nhìn nhận tro, xỉ là chất độc hại như vậy là không đúng mà phải coi đó là nguồn nguyên liệu quý cho sản xuất phục vụ xây dựng. PGS-TS Trương Duy Nghĩa kiến nghị Bộ Công thương và Bộ Xây dựng có cách thức như nào đó để yêu cầu tất cả các nhà máy nhiệt điện phối hợp trong việc tái sử dụng tro bay, có thể quy định bằng pháp lệnh để ràng buộc chứ không phải doanh nghiệp thích thì làm, không thì thôi như hiện nay.
Trao đổi về vấn đề này, ông Nguyễn Hữu Phiên, Giám đốc Công ty Nhiệt điện Duyên Hải (Trà Vinh), cho biết đối với tro, xỉ ở nhà máy, công ty đã triển khai đắp đê bằng xỉ bao quanh bãi cao khoảng 40m, phủ tấm lưới trên bề mặt bãi xỉ tại những ô không hoạt động đổ tro, xỉ; lắp đặt đường ống phun nước bán tự động trên bề mặt, phủ lưới nhằm tạo độ ẩm, tránh phát tán bụi từ bãi xỉ vào môi trường không khí. Ngoài ra, công ty cũng ký hợp đồng mua bán tro, xỉ với 3 doanh nghiệp với số lượng 1.260.000 tấn/năm; tiếp cận 20 doanh nghiệp, đơn vị để lấy mẫu tro, xỉ phục vụ mục đích thử nghiệm; phối hợp đơn vị sử dụng tro, xỉ làm gạch không nung để thi công các đê bao quanh bãi xỉ. Viện Khoa học công nghệ - Môi trường (thuộc Bộ Xây dựng) cũng đã tiến hành lấy mẫu triển khai thử nghiệm sử dụng tro, xỉ ở Nhà máy Nhiệt điện Duyên Hải làm vật liệu san lấp, vật liệu xây dựng, gạch không nung theo đề án của Bộ Xây dựng giao. Sau khi kiểm tra độ an toàn trong tro, xỉ, công ty đề nghị tỉnh Trà Vinh xin phép sử dụng tro, xỉ của Công ty Nhiệt điện Duyên Hải 1 để san lấp mặt bằng. Muốn giải quyết được các vấn đề này, ông Nguyễn Hữu Phiên đề xuất Bộ Xây dựng xem xét, sớm ban hành tiêu chuẩn tro, xỉ của các nhà máy nhiệt điện than để tái sử dụng làm vật liệu xây dựng gạch, xi măng, bê tông, san lấp... để tận dụng làm vật liệu có ích.
MINH HẢI
