Nghiên cứu, tìm hiểu về lịch sử truyền thống 80 năm công tác tư tưởng (Tuyên giáo) của Đảng ta, tham gia trực tiếp trên mặt trận này trong một thời gian không ngắn lắm, thấy rằng công tác tư tưởng thật phong phú, đa dạng, bao gồm nhiều binh chủng, lĩnh vực, nhiệm vụ khác nhau trong từng thời đoạn ở những tọa độ địa lý – lịch sử khác nhau. Song trong sự đa dạng, phức tạp, có những điều dường như rất thống nhất, được coi là nền tảng của công tác tư tưởng. Trong ngày hội truyền thống kỷ niệm 80 năm ngành Tuyên giáo, xin giới thiệu công tác tư tưởng ở một thành phố lớn nhất nước trong thời kỳ đất nước được Thống nhất. Đó là công tác tư tưởng của Đảng bộ TP. Hồ Chí Minh trong 35 năm qua (1975-2010), từ đó có thể thấy được cái phong phú, đa dạng và sự thống nhất của công tác tư tưởng của Đảng ta.
35 năm qua là thời kỳ lịch sử hết sức sôi động của Thành phố Hồ Chí Minh năng động, sáng tạo. Thành phố được giải phóng gần như nguyên vẹn đã đem lại bao niềm vui khôn xiết, song cũng từ đó mà khó khăn và tiềm ẩn bất ổn cũng không nhỏ. Thuận lợi và khó khăn, cơ hội và thách thức luôn đan xen. Nhiệm vụ đặt ra cho Đảng bộ và nhân dân thành phố luôn luôn mới mẻ lại hết sức khó khăn, phức tạp. Mười năm đầu sau giải phóng là thời kỳ đặc biệt vừa phải ổn định tình hình, khôi phục xây dựng thành phố trong điều kiện đối mặt với những thách thức hết sức gay gắt : địch họa, thiên tai dồn dập, kinh tế kiệt quệ, khủng hoảng trầm trọng, đời sống nhân dân xuống thấp một cách tệ hại. Trong điều kiện, bối cảnh đó, Thành phố đã giữ vững bản lĩnh chính trị, đánh giá đúng bản chất cách mạng và sức mạnh to lớn của nhân dân, từ đó có những bước đột phá, tạo tiền đề Đổi mới…
Sau khi Đại hội VI của Đảng khởi xướng đường lối Đổi mới, Đảng bộ Thành phố đã sớm quán triệt, triển khai thực hiện giành được những thành tựu to lớn, có ý nghĩa lịch sử, vững vàng đẩy nhanh công nghiệp hóa, hiện đại hóa và hội nhập quốc tế. Đó là kết quả của sức mạnh tổng hợp của cả hệ thống chính trị, của khối đại đoàn kết toàn dân, trong đó có sự đóng góp không nhỏ của công tác chính trị tư tưởng của Đảng bộ. Qua những đóng góp này bằng những hoạt động trên lĩnh vực tư tưởng, chúng ta thấy gì?
1. Công tác tư tưởng phải và đã đưa lại niềm tin cho cán bộ, đảng viên, cho toàn thể nhân dân trong mọi tình huống, nhất là lúc thử thách hết sức khốc liệt, hiểm nghèo. Trong cuộc kháng chiến chống Mỹ, với niềm tin tất thắng được Chủ tịch Hồ Chí Minh và Đảng ta truyền cho nhân dân cả nước nên đã trở thành sức mạnh vô song. Trước lúc đi xa Bác khẳng định “Cuộc chống Mỹ, cứu nước của nhân dân ta dù phải kinh qua gian khổ, hy sinh nhiều hơn nữa, song nhất định thắng lợi hoàn toàn. Đó là một điều chắc chắn” (1). Đúng là niềm tin sắt đá, hơn cả “đinh đóng cột” đã tạo nên sức mạnh thần kỳ được kết tinh ở chiến dịch Hồ Chí Minh lịch sử. Sau ngày đất nước được giải phóng, trong một thời gian dài, do nhiều nguyên nhân mà niềm tin ở thắng lợi của công cuộc xây dựng CNXH, niềm tin cộng sản bị thử thách nghiêm trọng và ở một bộ phận không nhỏ đã bị lung lay, phai nhạt. Thực tiễn đó được thể hiện khá rõ ở TP. Hồ Chí Minh sau 1975, nhất là từ 1978 trở đi. Hai năm đầu giải phóng, do thắng lợi vang dội của đại thắng mùa Xuân, do nguồn dự trữ nguyên vật liệu còn khá, sản xuất, đời sống còn chưa xáo động nhiều, nên niềm tin tất thắng của cách mạng Việt Nam đều thấm sâu vào nhận thức tình cảm mọi người. Song sang năm 1978 – 1979, tình hình kinh tế sa sút nghiêm trọng, sản xuất, dịch vụ đều giảm; giá cả thị trường tăng vọt, tiền lương không đủ ăn, lần đầu tiên trong lịch sử, dân Sài Gòn phải ăn bo bo, độn sắn … Các thế lực thù địch, các phe phái phản động ngấm ngầm ngóc đầu dậy, tội phạm gia tăng, an ninh trật tự xã hội bị đe dọa. Lại thêm sự thách thức hiểm nghèo – chiến tranh biên giới Tây Nam, biên giới phía Bắc xảy ra. Cùng với những sai lầm trong quản lý kinh tế, tình trạng trên đây đã gây nên tâm lý bất an trong các tầng lớp xã hội. Trước tình hình đó, Công tác tư tưởng của Đảng bộ phải tập trung giải quyết những vấn đề nảy sinh từ cuộc sống; vừa phát huy tinh thần, sức mạnh của nhân dân để trấn áp, trừng trị tội phạm, vừa tích cực tháo gỡ khó khăn, giữ vững, củng cố, nuôi dưỡng và nâng cao niềm tin, trước hết là trong Đảng, trong hệ thống chính trị, trong các đoàn thể xã hội rồi lan tỏa rộng rãi trong nhân dân. Đây là giải pháp phát huy bài học trong thời kỳ chiến tranh cách mạng. Chiến trường Sài Gòn - Gia Định vốn vô cùng khốc liệt, địch có bộ máy chiến tranh khổng lồ, tiến hành mọi thủ đoạn gian xảo, chà đi xát lại vùng đứng chân của cách mạng. Có lúc tưởng như không có đường ra, nhưng tất cả đều tin tưởng với một niềm tin vững chắc đến thắng lợi cuối cùng. Và sự thật, cuối cùng đã thắng lợi!
Sau này khi Liên Xô và các nước xã hội chủ nghĩa Đông Âu sụp đổ, cách mạng xã hội chủ nghĩa lâm vào thoái trào, đã tác động vào tư tưởng cán bộ, đảng viên và nhân dân rất lớn. Hoang mang, dao động; bọn cơ hội, thù địch thì hí hửng. Lúc này củng cố niềm tin, xây dựng ý chí kiên định chủ nghĩa – Mác Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, độc lập dân tộc gắn liền với chủ nghĩa xã hội cho toàn Đảng, toàn dân đã trở thành nhiệm vụ hàng đầu của công tác tư tưởng, và Đảng bộ Thành phố cùng cả nước đã làm tốt việc đó để bảo đảm sự ổn định chính trị xã hội, tạo điều kiện cho đất nước không ngừng đổi mới, phát triển. Và, cuối cùng chúng ta cũng đã vượt qua cơn thử thách, tiến hành Đổi mới thành công, vun bồi thêm niềm tin thắng lợi của sự nghiệp cách mạng ở nước ta.
2. Công tác tư tưởng phải được toàn Đảng, toàn hệ thống chính trị và cả toàn dân thực hiện. Lực lượng tiên phong là cấp ủy, đảng viên; lực lượng nồng cốt là đội ngũ chuyên trách công tác tư tưởng; chủ lực quân là nhân dân. Dân vừa là chủ thể vừa khách thể. Công tác tư tưởng phải gắn với đời sống của dân, tất cả vì dân, có vậy mới được nhân dân ủng hộ bằng cả tinh thần, sự đồng thuận và cả sự tham gia với những hoạt động thiết thực; không có sự hưởng ứng và tham gia của nhân dân thì mọi hoạt động tư tưởng đều không thành công. Khi thành phố lâm vào thời kỳ khó khăn thử thách, Thành ủy đã đánh giá đúng bản chất cách mạng và sức mạnh to lớn của nhân dân, dựa vào dân, nghe dân, nên đã có những giải pháp phù hợp, được dân đồng tình. Ngược lại, nơi nào xa dân, dân gọi cán bộ bằng “ông” này “ông” nọ, thì nơi đó phong trào gặp khó khăn, kể cả giải quyết những việc cụ thể. Đây cũng là bài học xương máu được đúc kết qua các thời kỳ cách mạng của đô thị Sài Gòn – Gia Định. Phát huy tính năng động, sáng tạo của người dân để vượt qua thử thách, tháo gỡ khó khăn, tạo điều kiện để dân phát huy được sáng kiến của mình, làm cho dân yên, dân tin – đó là kết quả của công tác tư tưởng của Đảng bộ Thành phố.
3. Công tác tư tưởng phải luôn bám sát thực tiễn, phát hiện cái mới, ủng hộ cái mới, tuyên truyền cho cái mới, tạo phong trào học tập cái mới, làm cho cái mới trở thành xu hướng chủ đạo của sự phát triển. Trước giải phóng thì phải “gan lì” (gan dạ, kiên trì), “chống ì” ( chống cầu an, co thủ), “chống ẩu” (chống chủ quan, manh động), nay thì dám nghĩ, dám làm, biết làm và dám chịu trách nhiệm. Kinh nghiệm lãnh đạo, chỉ đạo của cấp ủy Thành phố Hồ Chí Minh là khi khó khăn phải bình tĩnh giữ vững bản lĩnh, động viên mọi sức lực, nguồn lực làm hết sức mình để thực hiện chủ trương chính sách của Trung ương. Phải bám sát đường lối, chủ trương chung. Làm hết mình, cái gì thành công là thể hiện chủ trương đúng, tiếp tục đẩy mạnh hơn. Cái gì làm hết mình mà cứ “ạch đụi” mãi, không vô nổi thực tiễn, không đưa lại hiệu quả thì phải “coi lại”, và từ thực tiễn, phát huy trách nhiệm trước dân, trách nhiệm với cả nước mà tìm tòi, sáng tạo và từ đó tạo tiền đề đổi mới. Trong đó công tác tư tưởng, công tác tuyên truyền rất quan trọng, vừa đi trước một bước, làm nhiệm vụ định hướng, đồng thời luôn đồng hành, cổ vũ khích lệ, tạo động lực hình thành sức mạnh ý chí và vật chất. Nhân dân ta vốn có quan niệm “trăm nghe không bằng một thấy”. Tư duy trực quan luôn luôn sinh động hơn tư duy trừu tượng. Thực tiễn là ông Thầy phán xét nghiêm khắc và đúng đắn nhất. Do vậy công tác tư tưởng phải xuất phát từ thực tiễn và bám sát thực tiễn. Mười năm đầu sau giải phóng miền Nam, biết bao khó khăn chồng chất. Công tác tuyên truyền có thời đã đi theo hướng sáo mòn, nói suông, khác với chiều vận hành của thực tiễn cuộc sống nên đã có rất nhiều hạn chế. Khi có chủ trương của Thành ủy phải bám sát thực tế để tìm cách tháo gỡ khó khăn ách tắc trong sản xuất kinh doanh, cải thiện đời sống cho nhân dân, vẫn tồn tại những trở lực khá lớn, tình trạng “trống đánh xuôi, kèn thổi ngược” khá phổ biến; đấu tranh giữa cái mới và cái cũ bất phân thắng bại. Trong điều kiện đó, công tác tư tưởng phải thể hiện tính chiến đấu, bám sát thực tiễn, lấy mục đích phục vụ dân lên trên hết mới có giải pháp hợp lý. Trong cuộc đấu tranh kiên trì của Thành phố bảo vệ, khuyến khích cách làm mới trong sản xuất kinh doanh, cải thiện đời sống của nhân dân thời kỳ 1980-1985, công tác tư tưởng chính trị đã đóng vai trò quan trọng, tích cực tuyên truyền, ủng hộ cái mới, phát động phong trào học tập nhân rộng điển hình, tổng kết thực tiễn, đổi mới tư duy. Và, thực tiễn đã chứng minh cái mới đã đúng. Trong đợt khủng hoảng tài chính và suy thoái kinh tế vừa rồi, thành phố quyết liệt lãnh đạo, chỉ đạo thực hiện các quyết sách của Trung ương, các nhóm giải pháp của Chính phủ, trong đó có nhóm giải pháp về tuyên truyền, về tư tưởng, động viên mọi sự nỗ lực của các cấp, các ngành và đã góp thêm ý chí, nghị lực và trí tuệ để thoát khỏi khủng hoảng và suy thoái.
4. Tính chiến đấu, thuyết phục, gắn lý luận với đạo đức, tình cảm là phương thức tối ưu của công tác tư tưởng trong 35 năm qua. Có thể nói giai đoạn 10 năm đầu giải phóng, khi cơ chế cũ còn chi phối mọi hoạt động của xã hội, việc vượt ra khỏi cơ chế đó không đơn giản tí nào. Chỉ có tính kiên quyết, vì lợi ích của nhân dân, vì sự ổn định xã hội, vì sự phát triển của đất nước, dám nghĩ, dám làm, dám chịu trách nhiệm, hay nói cách khác là phải có ý chí tiến công trước hết về tư tưởng thì mới có hành động mang lại lợi ích cho nhân dân, cho xã hội. Đó cũng là bài học về công tác tư tưởng của Thành phố Hồ Chí Minh trong 35 năm qua. Công tác tư tưởng phải luôn có tính chiến đấu và chiến đấu có hiệu quả.Tính chiến đấu trước hết thể hiện ở sự kiên định mục tiêu của Đảng vì nước vì dân, bảo vệ vững chắc nền tảng tư tưởng của Đảng. Công tác tư tưởng tập trung phục vụ cho nhiệm vụ phát triển kinh tế-xã hội, phát triển văn hóa, tăng cường quốc phòng, an ninh trên địa bàn và cả nước. Không những tuyên truyền chủ trương chính sách, cổ vũ phong trào, cổ vũ nhân tố mới mà còn phải tham gia trực tiếp vào các phong trào, phải “dấn thân”, tham gia giải quyết các vấn đề của cuộc sống. Lâu nay, có lúc sự kết hợp giữa nhiệm vụ công tác tư tưởng với nhiệm vụ phát triển kinh tế-xã hội chưa thật nhuần nhuyễn, còn thứ tự trước – sau, chứ chưa hòa vào nhau. Hiện tượng công tác tư tưởng chỉ làm nhiệm vụ động viên, giải thích, thậm chí “dọn dẹp”, giải quyết hậu quả còn khá phổ biến. Tính chiến đấu của công tác tư tưởng còn thể hiện ở nhiệm vụ tập trung phục vụ xây dựng, củng cố hệ thống chính trị, đặc biệt là công tác xây dựng Đảng để Đảng ngày càng trong sạch vững mạnh; xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa của dân, do dân, vì dân; xây dựng đạo đức lối sống của cán bộ, đảng viên thực sự trong sáng, lành mạnh, giản dị, trung thực; xây dựng con người Việt Nam yêu nước, có tầm trí tuệ cao và đạo đức trong sáng trong thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa và hội nhập quốc tế. Muốn tăng cường tính chiến đấu và chiến đấu có hiệu quả phải thường xuyên đổi mới nội dung, phương thức công tác tư tưởng, làm sao bảo đảm tính thuyết phục, không áp đặt, không nói suông, không nói những điều không hiểu, không tin; “nói có sách” nhưng không nói y như sách! Điều đó đòi hỏi phải có lý luận, có đạo đức, có tình cảm cách mạng. Công tác tư tưởng là công tác vì con người, con người nhân văn. Cho nên công tác tư tưởng phải gắn tình cảm với lý luận. Thành phố vốn là địa bàn ít có cơ quan lý luận, cũng ít thạo về lý luận, nhưng lại có thế mạnh là thực tiễn luôn sinh động, cho nên bám sát chủ trương, bám sát thực tiễn, biết phân tích thực tiễn, nắm bắt tổng kết thực tiễn để bổ sung cho nhận thức, nâng cao trình độ. Làm công tác tư tưởng đương nhiên phải biết nói, biết viết, biết tuyên truyền, giáo dục. Nhưng chỉ nói những điều trong sách vở, nói những cái của người khác, nói những điều mà mình chưa tin thì không có hiệu quả. Giáo dục tư tưởng phải làm sao cho sinh động, chống giáo điều, áp đặt, dạy dỗ, phải “mưa dầm thấm lâu”, nhẫn nại, tỉ mỉ, cụ thể. Muốn vậy phải nâng cao lý luận chính trị cho cán bộ, đảng viên, nghiêm khắc loại trừ thói lười học tập lý luận hoặc học không đến nơi đến chốn mà vẫn “đạt chuẩn”, tự hạ thấp trình độ lý luận và sứ mệnh tiên phong về trí tuệ của Đảng.
5. Xây và chống luôn xoắn quyện trong mọi nhiệm vụ của công tác tư tưởng ở Thành phố Hồ Chí Minh, và đó cũng là sự thể hiện tính chiến đấu của công tác tư tưởng. Thành phố Hồ Chí minh có vị trí chính trị quan trọng, là địa bàn có sự nhạy cảm trên nhiều lĩnh vực, nơi giao lưu quốc tế rộng rãi. Những luồng văn hóa tư tưởng từ nhiều phương tác động bằng nhiều chiều kích khác nhau đến đời sống văn hóa tư tưởng là dĩ nhiên. Sài gòn trước đây, một thành phố chịu sự thống trị của chủ nghĩa thực dân lâu nhất (115 năm), nên nơi đây đã diễn ra cuộc đấu tranh trên lĩnh vực tư tưởng văn hóa chống chủ nghĩa thực dân và các loại văn hóa ngoại nhập độc hại một cách liên tục và quyết liệt nhất. Cuộc đấu tranh đó đã diễn ra song song với cuộc đấu tranh chính trị và đấu tranh vũ trang trong quá trình đấu tranh giành độc lập của dân tộc ta. Cuộc đấu tranh đó đã bảo vệ và phát triển chủ nghĩa yêu nước Việt Nam trên lĩnh vực tư tưởng văn hóa; đấu tranh bảo vệ và phát triển những giá trị văn hóa truyền thống của dân tộc ta; đấu tranh bảo vệ nhân phẩm trên lĩnh vực tư tưởng và văn hóa, chống chủ nghĩa thực dân và các loại hình văn hóa phản dân tộc. Nhờ vậy mà Sài gòn, đầu não của kẻ địch qua bao thời gian vẫn là Sài gòn cách mạng, thành phố anh hùng của dân tộc Việt Nam anh hùng. Sau giải phóng cũng như hiện nay, Thành phố Hồ Chí Minh luôn được các thế lực thú địch xác định là địa bàn trọng điểm để thực hiện âm mưu “diễn biến hòa bình” bằng mọi thủ đoạn, từ kích động tư tưởng hận thù, bất mãn, ly khai đến tạo dựng ngọn cờ, phát động phong trào đấu tranh cho “tự do, dân chủ, nhân quyền, dân tộc, tôn giáo”, tung hô thành lập đảng đối lập, gây rối, phá hoại v.v… Chúng tăng cường phối hợp trong – ngoài, kết hợp sử dụng vật chất với các phương tiện thông tin hiện đại, nhất là mạng Internet, blog tấn công vào nền tảng tư tưởng và sự lãnh đạo của Đảng, vào những yếu kém, tiêu cực, bức xúc của xã hội, xâm nhập vào mọi lĩnh vực, từ giáo dục, khoa học công nghệ, văn học nghệ thuật đến các hoạt động của các tổ chức, đoàn thể v.v…Trong bối cảnh đó, công tác tư tưởng của thành phố luôn chủ động, trang bị những vốn liếng kiến thức cần thiết, củng cố nền tảng tư tưởng mác xít cùng tầm văn hóa của dân tộc để làm hệ qui chiếu, tiêu chí chắt lọc, tiếp thu những tinh hóa văn hóa nhân loại, đồng thời gạt bỏ những yếu tố không phù hợp. Trong đó việc đấu tranh chống lại các quan điểm sai trái, đặc biệt là âm mưu “diễn biến hòa bình” trên lĩnh vực tư tưởng được coi là nhiệm vụ thường xuyên. Nhờ vậy, dù thành phố luôn nhộn nhịp, sôi động, là đầu mối giao lưu quốc tế, có sự hội nhập mạnh và sâu trên các lĩnh vực, khách từ muôn phương với nhiều loại đến đây thường xuyên và đông đảo, song 35 năm qua Thành phố vẫn giữ vững ổn định chính trị, giữ được sự ổn định tư tưởng, sự yên ổn xã hội,sự an lành của nhân dân, tạo mọi động lực để xây dựng thành phố ngày càng khang trang hơn, đóng góp cho đất nước ngày càng nhiều hơn. Đó là một thành tựu quan trọng của công tác tư tưởng của Đảng bộ Thành phố Hồ Chí Minh trong 35 năm qua.
Tuy vẫn còn nhiều yếu kém, có lúc va vấp, khuyết điểm, song các binh chủng làm công tác tư tưởng từ giáo dục chính trị, tuyên truyền, báo chí – xuất bản, văn hóa văn nghệ v.v… của Thành phố Hồ Chí Minh thật sự tự hào với nhiều gương sáng điển hình trên các lĩnh vực, ở mọi giai đoạn, đã góp phần không nhỏ vào sự nghiệp xây dựng thành phố trên mọi mặt, góp phần giữ vững trận địa tư tưởng trên cả nước, bảo đảm phát triển đúng định hướng xã hội chủ nghĩa của nước ta. Ghi công cho công tác tư tưởng của Đảng bộ Thành phố, Đảng và Nhà nước đã tặng thưởng Huân chương giải phóng hạng II và Huân chương Lao động hạng nhất cho ngành Tuyên giáo Thành phố Hồ Chí Minh.
Kỷ niệm 80 năm Ngày Truyền thống công tác Tuyên giáo (tư tưởng) của Đảng ta, Đảng bộ Thành phố thật sự tự hào về những đóng góp quan trọng trên lĩnh vực công tác tư tưởng – công tác Tuyên giáo của Đảng bộ trong 45 năm chiến đấu kiên cường vì sự nghiệp độc lập dân tộc, thống nhất giang sơn cũng như 35 năm “cùng cả nước, vì cả nước” xây dựng một nước Việt Nam độc lập, dân chủ, tự do, phồn vinh, xã hội chủ nghĩa. Thành tựu đạt được như trên đã nói là hành trang quí báu, là điểm tựa vững chắc, như là “bệ phóng” để tiến vào thời kỳ mới. Song nếu chỉ dựa vào vốn tự có, say sưa với thành tích đã đạt được, sẽ là nguy cơ của sự tụt hậu và thất bại. Do vậy, với chức trách “chỉ đường dẫn lối”, vai trò đi trước, mở đường, ngành Tuyên giáo Thành phố phải thực sự năng động sáng tạo như truyền thống của nhân dân và Đảng bộ Thành phố, bám sát mục tiêu, nhiệm vụ, bám sát thực tiễn, nhạy bén với những nhu cầu của cuộc sống để hoạch định nhiệm vụ chính xác, sử dụng phương pháp công tác phù hợp để đạt hiệu quả cao. Phải nâng cao tính chiến đấu, tầm trí tuệ, sức thuyết phục của công tác tư tưởng, gắn lý luận với thực tiễn, nâng trí tuệ với tình cảm trong công tác tư tưởng. Phát huy bài học kinh nghiệm đã có trong bối cảnh và điều kiện mới, phát huy sức mạnh của toàn hệ thống các “binh chủng” làm công tác Tuyên giáo – công tác tư tưởng chính trị, bao gồm cả “xây” và “chống”, theo phương châm “nhân cái đẹp, dẹp cái xấu”, “lấy chính thắng tà”, tạo niềm tin, khí thế và thực lực trên mọi lĩnh vực, bảo đảm mọi điều kiện, cơ sở thuận lợi cho công tác tư tưởng hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ trong thời gian tới.
(1) Di chúc của Bác Hồ.
PGS.TS PHAN XUÂN BIÊN
Nguyên Ủy viên Ban Thường vụ Thành ủy, Nguyên Trưởng Ban Tuyên giáo Thành ủy. Tổng Biên tập Webside Thành ủy TP. Hồ Chí Minh
